Od autora: Opublikowano w czasopiśmie „Psychoterapia”. – 2008, nr 6. – s. 43-52. W artykule przedstawiono poglądy psychologów klinicznych i społecznych na temat natury twórczości i osoby twórczej: punkty widzenia za i przeciw dziedziczności twórczości, jaką rolę pełni człowiek. środowisko odgrywa rolę w realizacji jego talentu oraz o tym, czy każdemu człowiekowi dobrze jest wychowywać się twórczo? Przykładów z życia genialnych osobistości jest mnóstwo. Eksperci wyrażają opinię na temat wewnętrznej pasji i zapału człowieka, co czyni go wyjątkowym. Wprowadzenie W słowniku objaśniającym „kreatywność” jest wyjaśniana jako stworzenie czegoś nowego. Oznacza to, że osoba kreatywna to osoba, która tworzy coś nowego, oryginalnego, coś, czego wcześniej nie było. Mimo oczywistości tej definicji, w życiu codziennym osobę twórczą można nazwać przede wszystkim osobą niezrozumiałą, nieprzewidywalną, nadmiernie emocjonalną; po drugie, ten, który nie postępuje zgodnie z instrukcjami, jakich się od niego oczekuje, ale robi to po swojemu; po trzecie, osoba, która rysuje, gra na instrumentach lub pisze wiersze, a może nawet szyje... Co więcej, kolor, dzięki któremu ktoś nazywany jest „osobą kreatywną”, może być bardzo różny. Czasami mówi się to z podziwem i szczerym uwielbieniem, czasami - wyrażając emocjonalne niezadowolenie z osoby, która robi wszystko po swojemu, a czasami - z pogardą za to, że ośmiela się „zachowywać się w sposób, którego NIE Ośmielę się”. To pokazuje podwójną, sprzeczną postawę wobec osoby twórczej. A osobą kreatywną będę nazywać tylko taką, która NAPRAWDĘ WYMYŚLA COŚ NOWEGO, nie powtarza czegoś, bez względu na to, jak dobrze jest to powtarzane, ale tworzy coś nowego. Prawda, z „nowością”. ” „Nie wszystko jest proste - coś nowego może być subiektywnie nowe, czego dana osoba wcześniej nie widziała, lub może być obiektywnie nowe, czego nigdy nie było na świecie, jak na przykład tabela pierwiastków chemicznych D. Mendelejewa lub A Szczególna teoria względności Einsteina, czyli impresjonizm w malarstwie. Co więcej, istnieje poczucie, że wciąż łatwiej jest rozpoznać to, co nowe w naukach ścisłych niż w naukach o sztuce czy naukach „nieścisłych”. Istnieje jeszcze jeden ważny aspekt pytania – na ile przydatne są te nowe twory. Co więcej, ta strona jest jeszcze bardziej skomplikowana. Dzieło może tak wyprzedzać swoje czasy, że współcześni uznają je za bezużyteczne i bezsensowne, jak dzieła filozoficzne S. Kierkegaarda czy malarstwo i kino metafizyczne w epoce socrealizmu. Badania nad problemem, jak wiele pierwszych badań naukowych, rozpoczęły się moje z niejasnymi i niejasnymi pytaniami: czym jest twórczość, czy czym jest sztuka? Dla mnie te pojęcia nie były różne - „kreatywność” i „sztuka”. A ponieważ nie było jasne, co czytać i w jakim kierunku podążać, sięgnąłem po zbiór „Psychologia twórczości artystycznej” [8]. Znalazłem w nim artykuły 35 autorów z różnych szkół. Dzięki tej książce zrozumiałam, czym dokładnie jestem zainteresowana i dokąd się udać. Znalazłem książki tych autorów, którzy byli ze mną zgodni i rozpoczął się ciekawy proces poznawczy, niestety nie miałem żadnych cytatów ani notatek z książki N.V. Gonczarenko „Geniusz w sztuce i nauce”, ale jest to pierwsza monografia o osobowości twórczej, która zainteresowała mnie tematyką wybitnych osobowości. Następną fascynującą powieść miałem z E. Kretschmerem, a raczej z jego książką „Ludzie genialnych”. ” [5]. Kretschmer zbadał wiele genealogii genialnych ludzi. Ponieważ jest klinicystą, jego wnioski dotyczyły dziedziczności, życia rodzinnego i cech charakteru wybitnych ludzi. Oczywiście teraz rozumiemy, że jest to wąskie spojrzenie na naturę geniuszu, niemniej jednak dzieło Kretschmera jest bardzo interesujące: „Obecny stan badań pozwala nam uznać, że ustalono, że istotnym powodem osiągnięć jest wysoce u osób utalentowanych jest dziedziczność, a nie zewnętrzne czynniki środowiskowe. Obliczenia statystyczne korelacji wykazały, że w zakresie możliwości intelektualnych wpływdziedziczność znacznie przewyższa wpływy środowiska” [5. s. 74] Kretschmer pisze wiele o „kultywowaniu talentów” w określonym kierunku: „strumienie pewnych prywatnych darów w procesie kultywowania rodziny łączą się w jasno określony kanał talentu” [5. s. 77]. A kiedy utalentowani ludzie dorastają w „nieprzewidzianym miejscu”, to w takich przypadkach „należy zwrócić uwagę na pozycję społeczną przodków” w swoim środowisku społecznym: „może to wskazywać na wzrost oznak talentu w rodzinie” [ ibid.]. Choć, jak zauważa, ostro zdefiniowany talent społeczny w jednej dziedzinie dodaje człowiekowi pewności w swojej pracy, to ostro zawęża jego możliwości poza nią Kretschmer dalej sprzeciwia się A. Adlerowi, który uważa, że ​​pragnienie sukcesu i osiągnięć opiera się na poczucie niższości: „Problemu wyjątkowych osiągnięć nie można wyczerpać uniwersalnymi formułami neurotycznymi, gdyż nie da się tego zrobić bez uwzględnienia czynnika uzdolnień opartych na dziedziczności. Tysiące próżnych neurotyków przesadnie kompensuje swoje słabości i przy całym wysiłku swoich sił nie wychodzi z nich nic poza nerwicami, pustą teatralnością lub umęczonymi przeciętnymi kreacjami. Tylko nielicznym udaje się na tej drodze osiągnąć zauważalne, istotne społecznie rezultaty…” [5. s. 197] I co bardzo ciekawe, Kretschmer rozwija tę myśl dalej: „Ale nadmierna kompensacja sama w sobie nie występuje u wszystkich żywotnie słabych ludzi... W rzeczywistości nadmierna kompensacja występuje tylko wtedy, gdy pierwotne skłonności danej osoby wraz z pewną życiową słabością , zawierają także składniki steniczne , prawdziwe czynniki pozytywnego poczucia siły i pozytywnej energii... Jeśli dana osoba posiada w wystarczającym stopniu wspomniane częściowe skłonności steniczne, to pod wpływem składników astenicznych ulega nadmiernemu pobudzeniu i w skrajnych przypadkach popycha je ku wyższym osiągnięciom. Zatem wytwory najwyższej mocy umysłowej nie powstają ze zwykłej siły – ani z mimikry zwykłej neurotycznej słabości – ale z wewnętrznej polaryzacji przeciwstawnych napięć steniczno-astenicznych. W wielu przypadkach ta polaryzacja pojawia się na skutek dużej odmienności mas dziedzicznych ojców i matek…” [5. s. 199]. Nie sposób przeoczyć jego ciekawej obserwacji: „Dla wrażliwych ludzi gwałtowne wewnętrzne sprzeczności pomiędzy dumą a słabością są źródłem wielkości duszy i podwodną rafą dla ich zdrowia psychicznego. Tak jak siła pary powstaje z ognia i wody, tak najpotężniejsze siły duchowe powstają w wyniku zderzenia wrogich sobie elementów, z nieprzejednanie kontrastujących przyciągań, które współistnieją w piersi tej samej osoby i ją rozdzierają. Dlatego osoba wrażliwa, mimo swojej słabości życiowej, może wznieść się społecznie ponad zwykłego, zdrowego człowieka, w którego duszy jest siła, ale nie ma kontrastów” [5. s. 224]. Mimo że nie jestem psychologiem klinicznym i uważam, że na człowieka wpływa nie tylko dziedziczność i wychowanie w rodzinie, to jednak byłem pod ogromnym wrażeniem tego eseju – jego stylu, obszernej i interesującej bazy dowodowej. Nie sposób też zaprzeczyć znaczeniu edukacji rodzinnej w życiu człowieka. Miałem wtedy tyle fascynujących powieści, że jako niezrozumiała dziewczyna nie pamiętam ich wszystkich. Ale były też jasne, znaczące postacie. Na przykład V. P. Efroimsona „Geniusz i genetyka” [12]. Efroimson, podsumowując ogromną ilość materiału faktograficznego, stwierdza „oczywisty prymat czynników społecznych w rozwoju i urzeczywistnianiu geniuszu” oraz ujawnia „ogromną rolę szeregu czynników biologicznych”. Teraz wiemy, że wnioski tworzy nie tylko materiał faktograficzny, ale także subiektywne stanowisko naukowe naukowca. Nawet fizycy, a dokładnie pierwsi fizycy, zaczęli twierdzić, że nauka nie może być obiektywna, że ​​zawsze zależy od podmiotu – od badacza i nie to jest jej wadą. Prymat tego, co społeczne, określa Efroimsoncztery czynniki: 1) kształtowanie się trwałych postaw wartościujących w dzieciństwie i okresie dojrzewania; 2) wybór zajęcia zgodnie z indywidualnymi talentami; 3) optymalne warunki rozwoju tych talentów, czasami aktywnie tworzone nawet na przekór społeczeństwu; 3) obecność sprzyjających warunków społecznych (porządek społeczny, popyt) dla samorealizacji. Oto kilka interesujących fragmentów jego pracy: „Jeśli chodzi o indywidualne talenty”, pisze Efroimson, „ich różnorodność jest tak wielka, że ​​są dziedziczone tak niezależnie, że w wyniku rekombinacji genetycznej prawie każdy człowiek dziedziczy jakiś zestaw zdolności, czy to większość różnych typów wrażliwości słuchowej i wzrokowej, pamięć słuchowa i wzrokowa, zdolności kombinatoryczne, talenty językowe, matematyczne, artystyczne. Stosunkowo niewielka część ludzi jest całkowicie pomijana, a decydująca staje się obecność lub brak zachęty do rozwoju i wdrażania indywidualnego zestawu talentów. Oznacza to decydujące znaczenie warunków społecznych dla realizacji. Wśród tych warunków jednym z najważniejszych i działającym w dużej mierze poprzez wrażenia [1] jest ciągłość społeczna, postrzegana wybiórczo, a także potrzeba społeczna, popyt społeczny, porządek społeczny za wybitne osiągnięcia” [12. s. 29]. A o zasięgu ludzkiej działalności – pisze Efroimson – decydują często takie czynniki społeczne, jak urodzenie, zamożność i ciągłość społeczna. Dlatego za każdym razem, gdy myślimy o geniuszu lub osobie niezwykle twórczej, musimy dowiedzieć się, czy pojawia się on jako taki właśnie ze względu na swoje cechy osobiste, wysoką inicjatywę osobistą, czy tylko z powodu przypadkowo odziedziczonego wysokiego statusu społecznego i władzy. Należy zauważyć, że to stwierdzenie Efroimsona najprawdopodobniej odnosi się do wybitnych osobistości, które żyły przed XX wiekiem. Obecnie granice warstw i klas społecznych w krajach rozwiniętych są bardziej przepuszczalne niż wcześniej. Choć oczywiście, jeśli rodzice zajmują wysoką pozycję społeczną, to platforma startowa dla dziecka jest już z góry przygotowana i jego osiągnięcia będą bardziej prawdopodobne, że zostaną zauważone niż osiągnięcia osoby, która takiej nie posiada. „pas startowy” [12. s. 34] Uwaga Efroimsona jest nie tylko interesująca: geniusze i niezwykłe talenty pojawiały się prawie zawsze w przebłyskach, w grupach, ale właśnie w tych okresach, gdy stwarzano im optymalne możliwości rozwoju i realizacji. Jedną z tych optymalnych epok była epoka Peryklesa, przy którego stole gromadzili się geniusze światowej rangi: Anaksagoras, Zenon, Protagoras, Sofokles, Sokrates, Fidiasz - prawie wszyscy rdzenni obywatele Aten, wywodzący się z wolnej populacji, z trudem 50 000 obywateli. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że twórczość muzycznych geniuszy starożytnych Aten do nas nie dotarła, że ​​geniusze nauk przyrodniczych, matematycznych i technicznych nie mogły się ani rozwinąć, ani urzeczywistnić, że szanowano generałów, polityków, mówców, dramaturgów, filozofów i rzeźbiarzy, tylko mieli porządek społeczny, jasne jest, że w tej epoce zaledwie jedna piąta wolno urodzonych potencjalnych geniuszy mogła rozwijać się i realizować w Atenach. Największe umysły świata helleńskiego nie gromadziły się w Atenach. Obywatelstwo ateńskie nie było łatwo nadawane – jedynie mieszkańcom miasta, a dzieci z małżeństwa Ateńczyka z nie-Atenczykiem nie były uważane za obywateli Aten. Niemal wszyscy wspomniani geniusze powstali na miejscu, w wyniku ciągłości społecznej, wzajemnej komunikacji, ze względu na to, że ich twórczość została zrozumiana i „wymagana” nie tylko wśród koneserów, ale także wśród ludzi. Żadne dane genetyczne nie wskazują jednak na to, że Ateńczycy byli dziedzicznie lepsi od otaczających ich współczesnych narodów. Sekretem było stymulujące środowisko. A jeśli zdarzyło się to raz, jest to powtarzalne, a co więcej, dziesiątki razy częściej, ponieważ zakres talentów, których potrzebuje społeczeństwo, jest setki razy szerszy. Istnieje wiele innych przykładów, gdy są bardzoniewielka warstwa, która jednak miała możliwość rozwoju i realizacji swoich talentów, a raczej w ten czy inny sposób przywłaszczyła sobie te maksymalne możliwości, wyróżniła stosunkowo wielu wyjątkowo uzdolnionych ludzi. Miało to miejsce w Anglii w epoce Elżbiety, kiedy szybko pojawiło się wielu utalentowanych ludzi, poczynając od dynastii Cecil-Burley i Bacon, kończąc na Gorse, Raday, Walsingham, Marlowe i Szekspir. Tak było we Francji w okresie encyklopedystów, rewolucji i wojen napoleońskich. Tak było w przypadku szlacheckiego (a nawet licealnego) okresu literatury rosyjskiej. Tak było w przypadku szkoły malarskiej Barbizon, prerafaelitów, wędrowców, grupy Abramcewa, „potężnej garstki”, rosyjskich akademików przełomu XIX i XX wieku. W przypadku włoskiego renesansu po prostu nie da się racjonalnie ocenić wielkości tych grup ludności, z których wywodzili się artyści, poeci, humaniści i wybitni rzymscy kondotierowie. W historii chyba trudno znaleźć epokę przełamania kast, klas i innych ograniczeń, której nie towarzyszyłoby pojawienie się wielu utalentowanych ludzi w różnych dziedzinach. Miało to miejsce w latach 60. XX wieku w Rosji, kiedy to przyszedł czas odwilży i narodził się taki kierunek muzyczny jak „muzyka bardów”, a w kinie rosyjskim pojawiło się wiele dobrych filmów: filmy Tarkowskiego, Gajdaja, Ryazanowa... „I jak często potencjalny geniusz nie był w stanie tego zrealizować samego siebie? – kontynuuje Efroimson. - W jednej z opowieści Marka Twaina ktoś, kto znajduje się w zaświatach, prosi o pokazanie mu największego dowódcy wszechczasów i narodów. W tym, co mu pokazano, z oburzeniem rozpoznaje zmarłego szewca mieszkającego na sąsiedniej ulicy. Ale to prawda, szewc był naprawdę największym geniuszem wojskowym, ale nie miał nawet szansy dowodzić kompanią. A wielcy zwycięzcy historii świata, według „relacji z Hamburga”, według prawdziwej hierarchii, nie byli szczególnie wybitni, jak potężna jest bariera barier społecznych, powiedział na przykład Endix. W XIX wieku wiele wybitnych technik ofiarowało rządowi austriackiemu swoje wspaniałe wynalazki. Nie wszystkie zostały oddane do użytku – ani samochód z zapłonem elektromagnetycznym i czterosuwowym silnikiem, ani pierwsza maszyna do szycia, ani pierwsza maszyna do pisania (zrobiona jednak nie z metalu, a z drewna), ani rower, ani łódź podwodna, ani śmigło parowca. Ale być może najbardziej uderzająca jest historia pistoletu ładowanego nie przez lufę, ale przez zamek. Inny wysoce kompetentny gofkriegsrat odrzucił wynalazek, gdyż żołnierze uzbrojeni w taką broń zbyt szybko strzelali nabojami. Wynalazek odrzucony przez Austrię został zaakceptowany przez Prusy, a armia austriacka podczas wojny austriacko-pruskiej z Danią (1864), co było oczywiste. przekonany o szybkości strzelaniny pruskiej, musiał zapłacić w 1866 roku, gdy armia austriacka została całkowicie pokonana. Tak więc z powodu głupoty „eksperta” potężna monarchia austriacka została pokonana i zmuszona została do oddania przywództwa całych Niemiec na rzecz Prus. Ale głupcy okazują się ekspertami i arbitrami losów nie przez przypadek, ale społecznie w sposób naturalny Byli i są geniusze, ale Wiedeń cenił geniuszy muzycznych; byli geniusze techniczni i wynalazcy, ale ich nie doceniano. Wiedeń stał się muzyczną stolicą świata, ale Austria jest krajem zacofanym technicznie. Nieliczne, ale uderzające skutki głupoty czy niemocy pozwalają, metodą kontrastów, podkreślić społeczne znaczenie negatywnego lub pozytywnego czynnika osobistego. Za każdym wadliwym, niekompletnym rozwiązaniem większego problemu lub problemu, za każdym brakującym rozwiązaniem pilnego dylematu kryje się specyficzna osobowość. Co więcej, kompletna głupota lub zupełny błąd wskazuje na istnienie jakiegoś słabo rozwiniętego, niezrealizowanego talentu, geniusza, zdeterminowanego człowieka czynu, któremu nie dano możliwości naprawienia sytuacji ani ze względu na „prawo Parkinsona”, ani „prawo Petera”. zasadzie”, a najczęściej dlatego, że – bo nawet na znacznie niższych poziomach, przy dźwigni, przy „przycisku” byłyosoby niekompetentne” [12. s. 57]. Rosyjski badacz A.N. Podobną myśl wyraża Łuk [6]: jednym z „największych wąskich gardeł w procesie twórczej innowacji” jest brak chęci współpracowników do uznania cudzych zasług i cudzego pomysłu, jeśli nie ma on poparcia władzy akademickiej lub administracyjnej. Zarówno w nauce, jak i sztuce często zdarza się, że znany już naukowiec lub artysta przyciąga nieproporcjonalną uwagę na szkodę młodych, ale nieznanych jeszcze twórców, nawet jeśli ich dzieła mają dużą wartość naukową lub estetyczną. Stąd uznanie lub nieuznanie wybitnych osiągnięć danej osoby przez większość ludzi, nawet jeśli są to specjaliści w tej dziedzinie, nie oznacza, że ​​faktycznie wniósł on poważny wkład w swoją dziedzinę działalności. Oznacza to, że społeczność ludzi zjednoczona zawodowo często „bardzo sztywno wyznacza obiecującą linię działania” dla swoich członków. Odrzucenie może być spowodowane nie tylko nieporozumieniem, ale także elementarną zazdrością (najczęściej nieświadomą). Ktoś nawet powiedział bardzo rzeczowo: „O Boże, daj mi siłę, abym zniósł wielkość drugiego”. Często też zauważamy takie fakty. Na przykład T. Moskvina pisze [7]: „Pamiętam, jak Alisa Freindlich wychodziła z Teatru Lensoviet. Poza zdezorientowanymi i zasmuconymi widzami nikt tak naprawdę nie opłakiwał. Wręcz przeciwnie, nastrój był najbardziej różowy - mówią, teraz będziemy żyć! Wreszcie teatr przestanie być teatrem jednej aktorki, wreszcie zakwitną wszystkie kwiaty. Mówi się, że Goethe zapytał kiedyś swojego sekretarza, co jego zdaniem powiedzieliby Niemcy, gdyby wyjechał do lepszego świata. Odpowiedział, że Niemcy oczywiście byliby strasznie zdenerwowani. „Nic takiego” – odpowiedział Goethe – „powiedzą: „Uch!” To znaczy odetchną z ulgą - skończyła się nieznośna tyrania wielkiego człowieka. Oto całkiem przyjazne „Ugh!” słychać było nawet po odejściu Freundlicha. Nie było już potrzeby przeciążania się, rywalizacji ani cierpienia z powodu porównań i zazdrości. Wszystkie kwiaty natychmiast zakwitły. Ale uparty, bezwładny widz tęsknił nie za „wszystkimi kwiatami”, ale za jednym, jedynym, za swoim ukochanym szkarłatnym kwiatem”. Nie mniej interesujące są zapiski I. Strawińskiego [9]: „W 1737 r Niemiecki muzykolog Scheibe pisze o Bachu: „Ten wielki człowiek wzbudziłby podziw wszystkich narodów, gdyby miał więcej wdzięku, gdyby nie psuł swoich pism nadmierną pompatycznością i zamętem i gdyby nadmiar umiejętności nie przyćmił jego twórczości piękna.” Chcesz teraz posłuchać jak Schiller, słynny Schiller opisuje koncert, na którym wysłuchał „Stworzenia świata” Haydna? „To mieszanina bez twarzy. Haydn to artysta, któremu brakuje inspiracji. Wszystko jest bardzo zimne.” Słynny kompozytor Ludwig Spohr słucha IX Symfonii trzydzieści lat po śmierci Beethovena i znajduje w niej nowy argument na rzecz tego, co zawsze powtarzał, a mianowicie, że „Beethovenowi brakuje estetycznego wykształcenia i wyczucia”. piękna.” To bardzo interesujące, ale jest coś gorszego. Na przekąskę pozostawiliśmy opinię poety Grillparzera na temat „Euryanthe” Webera: „Całkowity brak logiki i koloru. Ta muzyka jest okropna. Takie niszczenie eufonii i przemocy wobec piękna byłoby karalne w czasach starożytnej Grecji. Tym rodzajem muzyki powinna zajmować się policja…”. Po tym wszystkim byłoby zabawne, gdybym zaczął bronić się przed niekompetencją moich krytyków i narzekać, że nie interesują ich moje wysiłki – wyjaśnił akademik Truchanowski L. Gumilow, dlaczego on (Gumilew) jest znienawidzony przez kolegów z Akademii Nauk [10]: „Trzy powody. Powód pierwszy. Piszesz rzeczy oryginalne, ale to nie jest straszne, i tak nas nie przejdziesz, a przywieziesz je do nas. Gorzej jest z inną rzeczą: udowadniasz swoje tezy tak przekonująco, że nie da się z nimi dyskutować, a to jest nie do zniesienia. I wreszcie po trzecie: okazuje się, że wszyscy piszemy językiem naukowym, wierząc, że to jest nauka, a ty przedstawiasz swoje naukowe sądy prostym ludzkim językiem i dużo cię czytają. Kto to wytrzyma?!” Ale nie tylko jednostki lub grupy wpływają na kierunek ruchu„jego członkowie”. Najwybitniejsze osobistości i nowe idee w każdej dziedzinie nauki i sztuki wyprzedzają swoich współczesnych zwykle o kilkadziesiąt i setki lat. Zatem uznanie jazzu, pisze V. Konen [4], nastąpiło „bardzo późno – prawie trzy wieki po wylądowaniu w Nowym Świecie pierwszych niewolników z Afryki. Jednak przypisywanie tej sytuacji wyłącznie kulturowemu prowincjonalizmowi Amerykanów minionych stuleci byłoby niesprawiedliwe... wydaje nam się, że w bardziej oświeconym społeczeństwie europejskim muzyka afroamerykańska spotkałaby się z takim samym nieporozumieniem. To nie tyle pogarda dla Czarnych, ile specyfika psychologii artystycznej XVII, XVIII i pierwszej połowy XIX wieku nie pozwalała ludziom europejskiego wykształcenia dostrzec muzykę afroamerykańską, „usłyszeć” jej wyjątkowe piękno i brzmienie logika. Pamiętajmy, że w horyzoncie pokoleń, które nastąpiły po renesansie, nie było miejsca nie tylko na sztukę „orientalną” (nie mamy tu na myśli egzotyki, ale muzykę Wschodu w jej prawdziwej postaci).” Szereg znaczących zjawisk artystycznych, ukształtowanych na kulturowym gruncie samej Europy, również wypadło z ich pola widzenia. Tym samym Monteverdi i Purcell pozostawali w zapomnieniu przez dwa stulecia, aż do odrodzenia ich twórczości na przełomie XIX i XX wieku. : „wraz z większością kompozytorów „polifonicznych”, mamy wówczas epokę renesansu, nie poruszyli oni strun emocjonalnych w duszach melomanów epoki oświecenia” [4. s. 12]. Jeszcze nie tak dawno „Sztuka fugi” Bacha była postrzegana jedynie jako podręcznik. Wielką wartość artystyczną tego dzieła odkryli dopiero wykonawcy naszych czasów. W Rosji dopiero na początku XX wieku po raz pierwszy wykonano na koncertach przykłady starożytnej polifonii chłopskiej... Konen pisze, że „podobna „głuchota” jest. a „ślepota” występuje w odniesieniu do innych sztuk. Znane losy dziedzictwa Szekspira, odrzucone przez psychologię artystyczną XVII i XVIII wieku, są dość wymowne” [tamże]. Podobny los spotkał impresjonizm. Pierwszy publiczny występ grupy artystów zjednoczonych wokół E. Maneta w 1867 r. (w jej skład wchodzili C. Monet, E. Degas, O. Renoir, A. Sisley, C. Pissarro i inni) został przyjęty przez oficjalną krytykę burżuazyjną z brutalną kpiną i znęcanie się. To prawda, że ​​​​już od końca lat osiemdziesiątych XIX wieku formalne techniki ich malowania przejęli przedstawiciele sztuki akademickiej i salonowej, co dało Degasowi powód do gorzkiej uwagi: „Rozstrzelano nas, ale jednocześnie okradziono nas z kieszeni” [ 13] Pieter Bruegel również spotkał się z ostracyzmem ze strony współczesnych, a czterysta lat później został uznany i wywyższony jako artysta narodowy Belgii i zaczęto go uważać za prekursora surrealizmu reguły spotyka się z oporem i odrzuceniem. A ci, którzy szukają sławy wśród rówieśników, powinni po prostu być modni, mniej lub bardziej dobrze powtarzać to, co już znane i kochane, i nie muszą odkrywać Ameryki. Wróćmy do książki Efroimsona. W dalszym ciągu przedstawia interesujące obserwacje, z którymi nacjonaliści i rasiści nie mogą się zgodzić: „Częstotliwość generowania potencjalnych geniuszy i niezwykłych talentów jest prawie taka sama wśród wszystkich narodowości i ludów; częstotliwość zarodkowania, bazując na realizacji w korzystnych okresach historycznych, a co najważniejsze, w warstwach optymalnych, określa się prawdopodobnie liczbą rzędu 1:2000 - 1:10000. Częstość potencjalnych geniuszy, którzy rozwinęli się i zrealizowali na tyle, aby otrzymać wysoką ocenę, oblicza się prawdopodobnie w liczbach rzędu 1:1 000 000. Częstotliwość geniuszy, którzy osiągnęli poziom uznania ich twórczości lub czynów za geniusz, nawet w dobie niemal powszechnego szkolnictwa średniego, a bardzo często wyższego, liczonego zapewne w proporcji 1:10 000 000, co sugeruje obecność w połowie XX w. około stu geniuszy na 1 000 000 000 mieszkańców cywilizowanej populacji nie cierpiącej na przemożna potrzeba.” Efroimson nie mógł zignorować tematów testów IQ: „W trakcie studiów wyszła na jaw odwieczna prawda dotycząca wartości predykcyjnej testów inteligencji. Zaczynając odIQ 110 - 120, tj. przy braku wyraźnych braków w zestawie podstawowych zdolności jednostki, późniejszy „powrót” w postaci jakichkolwiek osiągnięć nie koreluje zbyt silnie z dalszym wzrostem IQ, a charakterystyczną cechą, jaka przychodzi do przede wszystkim umiejętność popadania w coraz większą pasję w swoją pracę, nie taką rzadką, bezinteresowną, absolutną, zmuszającą dodatkowo do fanatycznego skupienia, nieustannego zaangażowania się w wybrane zadanie, czy to zaprojektowanie aparatu, instrumentu, ulepszenie istniejącego, jakaś innowacja, jakiś problem, wiersz, rzeźba, malarstwo, dzieło literackie lub muzyczne” [12. W rezultacie decydującą rolę w kolosalnie zwiększonym dorobku twórczym odgrywa nie nadprzyrodzony talent, ale wzmożona chęć realizacji tego, co jest dostępne, bardzo silna postawa prowadząca do ciągłego poszukiwania siebie. Efroimson zauważa ciekawy fakt : geniusze często przez długi czas nie znajdują tej dziedziny, w której są najbardziej utalentowani. Moliere, bardzo przeciętny dramaturg i artysta dramatyczny, stosunkowo późno stał się autorem znakomitych komedii i przeszedł na role komiczne. Dobrym przykładem tego, jak człowiek dochodzi do swojego prawdziwego powołania metodą prób i błędów, jest Jean-Jacques Rousseau. Najbardziej wykształcony, oczytany, boleśnie dumny, niemal mający obsesję na punkcie sprawiedliwości, od ponad dekady pisze opery - „Dzielne Muzy”, „Narcyz”, „Jeńcy wojenni”, „Listy o muzyce francuskiej”, a także pisze wiersze, a wszystko to na dobrym poziomie zawodowym (choć, jak się wydaje, jego opery nie były wystawiane ani za jego czasów, ani pośmiertnie). Poważnie, a nawet tragicznie traktował swoje niepowodzenia na polu muzycznym i dopiero w średnim wieku napisał w końcu coś, co uczyniło jego nazwisko nieśmiertelnym i jego wpływ ogromny. G.H. Andersen próbuje wielu fałszywych ścieżek, zanim zostanie największym gawędziarzem. Balzac pisze przeciętne dramaty, zanim trafi do „Ludzkiej komedii”. Tołstoj, mający dar niezwykle widocznego, plastycznego, barwnego opisu wydarzeń, marzył o głębokiej psychologicznej analizie podświadomości, o kontynuacji linii Dostojewskiego, czego dowodem jest początek kariery „Kulawego Mistrza”. z firmą Goupil, zajmującą się sprzedażą obrazów i pracującą w jej filiach w Hadze, Londynie i Paryżu, aż w 1876 roku został zwolniony za niekompetencję (!). W 1877 roku Van Gogh przybył do Amsterdamu, aby studiować teologię, ale po nie zdaniu egzaminu wstąpił do szkoły misyjnej w Brukseli i został kaznodzieją. Dopiero w tym czasie (w wieku 23 lat) zaczął uczyć się rysować [13]. „Ale we wszystkich przypadkach geniusz to przede wszystkim skrajne napięcie indywidualnych, charakterystycznych talentów, to jest największe, nieustanna praca, zaprojektowana na wieki, pomimo nieuznania i obojętności, pogardy, biedy, której Rembrandt, Fulton, Beethoven itp. zasmakowali w obfitości. – kontynuuje Efroimson. - „Idle Reveler” Mozart tak naprawdę nie wiedział, co to odpoczynek, pracował wściekle, ale stworzywszy w głowie utwór muzyczny (zostawił ich ponad 650!), mógł spisać to, co stworzył, rozmawiając z przyjaciół, stąd legenda o łatwości jego twórczości. Prosperował finansowo tylko dzięki swojemu „impresario”, ojcu, utalentowanemu skrzypkowi, lecz gdy tylko ojciec zmarł, Mozart właśnie dzięki swojej twórczej obsesji szybko popadł w biedę, do nieogrzewanego pokoju i do niedożywienia. A jednak na dzień przed śmiercią słuchał z przyjaciółmi swojego „Requiem” i przeżywał w myślach swoją operę, która miała miejsce w Pradze” [12. s. 98].A. Na przykład Mironow również nie miał dobrego słuchu muzycznego i tanecznego. A jego piękne, lekkie kroki taneczne i piosenki na ekranie zostały mu przekazane, według jego opowieści, z wielkim trudem. Historia XIX-wiecznej baletnicy wydaje się zupełnie niezwykła. Maria Taglioni: dziewczyna była słabo nieproporcjonalnie zbudowana, jej ramiona były zbyt długie, a nogi stanowiły ciekawostkę anatomiczną, jej talia była krótka, a plecy niecozgarbiony. I mając takie dane, wyśmiewając ładne uczennice z postaciami młodych nimf, zaczęła studiować sztukę baletową. Dziewczyna płakała, wielogodzinne ćwiczenia kończyły się czasem omdleniami, jej palce u nóg, zakrwawione, nie miały czasu się zagoić, zanim ponownie podeszła do maszyny. Dlaczego nie nienawidziła baletu? Jej ojciec Filippo, temperamentny mieszkaniec Mediolanu, zaraził córkę swoją wiarą. A już pierwsze pojawienie się młodej baletnicy na scenie sprawiło, że publiczność cicho westchnęła. I od pierwszego występu rozpoczął się triumf Marii Taglioni. Potrafiła opanować mistrzowską złożoność technik niezbędnych do tworzenia obrazów poetyckich. Był to nowy, rewolucyjny balet, wymyśliła niesamowicie piękne ruchy, które stały się dziś klasyką baletu [11]. Wszystko to jest tylko częściową ilustracją zdolności do skrajnej samomobilizacji właściwej geniuszom, wyjątkowej determinacji twórczej, która u wielu, zapewne nie mniej obdarzonych IQ, przeznaczana jest na zdobycie drobnych korzyści, osiągnięć zawodowych, prestiżu, zaszczytów, pieniędzy, zaspokajając instynkt dominacji, lub po prostu rozprasza się w bezsensowne trudności i pokusy, w które życie zawsze było dość bogate. G. Hesse pięknie zastanawia się nad tym problemem: „Idolizując swoich ulubieńców spośród nieśmiertelnych, na przykład Mozarta, on <każdy> w ogóle patrzy na niego jeszcze mieszczańskimi oczami i niczym nauczyciel w szkole jest skłonny tłumaczyć Mozarta doskonałość jedynie dzięki swojemu wysokiemu talentowi specjalisty, a nie wielkości jego poświęcenia, gotowości do cierpienia, jego obojętności na ideały filistyńskie, nie zaś jego zdolności do tej skrajnej samotności, która rodzi, zamienia się w lodowaty eter kosmos, każda filistyńska atmosfera wokół tego, który cierpi i staje się człowiekiem, aż do samotności ogrodu Getsemani.” Teraz najdroższy artysta, Van Gogh, który przez całe życie nie sprzedał ani jednego obrazu, malował dużo; mógł malować kilka obrazów dziennie, a nawet kilkanaście. Prowadził na wpół żebraczą i na wpół głodującą egzystencję, żył w zupełnej samotności, jadł tylko chleb i kawę i dużo pił. Vincent Van Gogh spędził ostatnią dekadę swojego życia, odczuwając radość ze swojej pracy, wiodąc na wpół głodującą egzystencję za pieniądze swojego brata Theo, jedynej osoby, która wspierała go do samego końca [13]. Wracając do rozwoju w okresie dziecińsko-młodzieżowym, Efroimson pisze: „Biografie wielkich ludzi zawierają wiele bezpośrednich i pośrednich przesłanek decydującej roli selektywnie postrzeganych wrażeń z dzieciństwa i dorastania. Dziwne, niespodziewane pytania małych dzieci, jeszcze nie przytłoczone przez ich zawsze zajętych rodziców i nauczycieli, po przemyśleniu pokazują, że dzieci to nie tylko utalentowani lingwiści, ale także najbardziej irytujące „dlaczego”, eksperymentatorzy, nastawieni na kreatywność. Ale zanim normalnie opanują naukę i zgromadzą umiejętności, ich ciekawość z reguły znika. Częściowo dlatego, że ich aspiracje do wiedzy i umiejętności są udaremniane nie tylko przez zajęcie dorosłych, ale także przez ich własną, nieuniknioną przeciętność w większości działań, w które są zaangażowani, na skutek ruchu Browna związanego z naturalną potrzebą wyrażania siebie. Dziecko, które przy braku muzykalności zaczyna nucić, przy braku talentu kolorystycznego rysuje, niezdarnie organizuje wyścigi lub tańce, kłóci się ze znacznie bardziej elokwentnym zwiastunem, słabo uczy się języka obcego, nabywa kompleksu niższości, który uniemożliwia mu odkrycie w sobie wybitny talent matematyczny, projektowy, poetycki lub jakikolwiek inny”. środowisko optymalnie sprzyjające rozwojowi jego geniuszu, a po części dlatego, że geniuszowi udało się go jeszcze wybrać, znaleźć, stworzyć. Na przykład niezwykle utalentowany, rzeczowy, kompetentny i skuteczny W. Suworow, widząc, że jego syn jest mały i wątły, decyduje, że służba wojskowa nie jest dla niego odpowiednia. Ale z własnymiOpowiadaniami przy stole tak zainspirował syna miłością do spraw wojskowych, że zaczął wchłaniać wszystkie książki o wojnie z dużej biblioteki ojca. Hannibal, który przypadkowo rozmawiał z młodym Suworowem, dostrzegł głęboką wiedzę chłopca i namówił ojca, aby dał synowi szansę zostania wojskowym, pomimo straconych już 13 lat fikcyjnego „stażu”. Na szczęście w tym przypadku wiemy pewne, że Hannibalowi w pewnym stopniu zawdzięczamy pojawienie się nie tylko A.S. Puszkin, ale także inny geniusz – A.V. Suworow. Ale ile takich okoliczności jest przed nami ukrytych? Ponieważ zdecydowana większość ludzi spędza dzieciństwo w warunkach nieoptymalnych dla rozwoju indywidualnych talentów, ludzkość traci w ten sposób ogromną liczbę potencjalnych geniuszy, którzy jednak nie rozwinęli się z powodu rozbieżności między środowiskiem społecznym a ich talentami pięknym wstępem, Efroimson przechodzi do hipotezy, że źródło geniuszu kryje się w patologii jego nosiciela: „dnawa stymulacja mózgu jest jednym z tych mechanizmów, które mogą zwiększyć jego aktywność do poziomu talentu lub geniuszu ”, „prawie 15-20% geniuszy ma głowę olbrzymią, a kolejne 3-4% - depresję hipertymiczną”. Ale ponieważ nie jestem lekarzem ani psychologiem klinicznym, nie mogę tych faktów zweryfikować, a jednocześnie nie mogę w nie uwierzyć. Dalszą część badań Efroimsona pozostawiam zatem poza zakresem mojego eseju. Dobre uzupełnienie punktów widzenia E. Kretschmera i V.P. Efroimsona będą wyniki badania V.N. Druzhinin i N.V. Khazratova, opisana w książce V.N. Drużynina „Psychologia zdolności ogólnych” [2]. Naukowcy wychodzili z założenia, że ​​„kreatywność[2] to cecha, która urzeczywistnia się tylko wtedy, gdy pozwala na to otoczenie[3]... W życiu codziennym, jak pokazują liczne badania, właściwości twórcze jednostki są tłumione. Można to wytłumaczyć faktem, że kreatywność zakłada niezależne zachowanie, stworzenie jednostki, podczas gdy społeczeństwo jest zainteresowane wewnętrzną stabilnością i ciągłą reprodukcją istniejących form relacji, produktów itp.”. I dalej: „Środowisko, w którym można realizować kreatywność, charakteryzuje się wysokim stopniem niepewności i potencjalną różnorodnością (bogactwo możliwości). Niepewność pobudza do poszukiwania własnych wytycznych, zamiast przyjmowania gotowych; różnorodność umożliwia ich odnalezienie. Ponadto takie środowisko musi zawierać przykłady twórczych zachowań i ich rezultatów.” Autorzy eksperymentu przyjęli kolejne założenie: „proces zwiększania kreatywności ma charakter systemowy. Zmieniając właściwości twórcze jednostki, wpływamy na szeroki obszar właściwości emocjonalnych i osobistych i najwyraźniej nie da się ograniczyć wytwarzanego efektu jedynie do sfery kreatywności. Badanie przeprowadził N.V. Khazratova z udziałem przedszkolaków w wieku 3-5 lat przez dwa i pół miesiąca. Eksperyment formacyjny polegał na tym, że w grupach eksperymentalnych stworzono warunki całkowitej swobody w wyborze zachowań; bogactwo przedmiotów, którymi można się bawić, eksperymentować i możliwość ich wykorzystania na różnorodne sposoby; istniały także twórcze wzorce zachowań. Można założyć, że kreatywność powinna wzrosnąć u wszystkich dzieci w trakcie eksperymentu. Stało się to jednak tylko częściowo. Rzeczywiście, w pierwszej połowie eksperymentu wszystkie dzieci były zainteresowane i aktywnie zaangażowane w proces uczenia się, wzrosło ich bogactwo emocjonalne w życiu, a także wzrosła ich kreatywność. W drugiej połowie eksperymentu u dzieci wystąpił gwałtowny wzrost konfliktu (agresji), niestabilności nastroju, wahań stanu emocjonalnego, pojawienia się negatywnych emocji, lęku, wrażliwości i nadmiernego pobudzenia. Dlaczego takie cechy behawioralne pojawiają się w procesie rozwoju kreatywność? Oto co piszą autorzy eksperymentu: gdy nie ma regulacji zachowania, człowiek żyje w sytuacji niepewności i ciągłego wyboruich sposób działania i reagowania, przy braku oceny ze strony osoby dorosłej. Jeśli w grupie obowiązują ścisłe zasady zachowania, łatwo jest przewidzieć zachowanie innych i ich ocenę siebie - dlatego życie w grupie dla osoby jest stabilne, znajome, a zatem zrozumiałe i bezpieczne. „Psychologia społeczna wyjaśnia to zjawisko stereotypami, które mają dwojaki cel. Z jednej strony usprawnienie procesów percepcji, przetwarzania informacji, interakcji, co zapewnia komfort emocjonalny (poczucie bezpieczeństwa); z drugiej strony wyparcie elementów poznawczych, które nie odpowiadają działającym stereotypom, osłabienie procesu myślenia. Zatem czynnik nieuregulowania (wolności), zapobiegający tworzeniu się stereotypów, zwiększa dyskomfort emocjonalny. Wzbogacanie podmiotowe otoczenia ma także niejednoznaczny wpływ na sferę emocjonalną: procesy podejmowania decyzji, wyboru, interakcji we wzbogaconym i nieuregulowanym środowisku są znacznie bardziej złożone, gdyż wymagają uwzględnienia dużej liczby nieprzewidywalnych zmiennych. Nastawienie na twórcze zachowanie polega na ciągłym stawianiu problemów i rozwiązywaniu ich na różne sposoby. Wykształca się specyficzna postawa wobec wszystkiego, co się wydarza, wobec otaczających przedmiotów: poszukiwanie sensu, próba dostrzeżenia ukrytej treści. <…> Proces zwiększania kreatywności ma więc charakter systemowy. Zmieniając właściwości twórcze jednostki, wpływamy na szeroki obszar właściwości emocjonalnych i osobistych i najwyraźniej nie da się ograniczyć wytwarzanego efektu jedynie do sfery kreatywności. u dzieci rozwinęła się „tendencja do przywracania równowagi, powrotu do poprzedniego stanu” Proces ten najczęściej występował wraz ze spadkiem kreatywności, ponieważ to jego wzrost spowodował brak równowagi w układzie nerwowym dziecka. Wyniki badania pokazują, że ograniczenia rozwoju kreatywności leżą nie tylko w tym, że człowiek obiektywnie nie posiada odpowiednich skłonności i wychowania, ale w tym, że zwiększanie kreatywności może nie być właściwe lub przydatne w aktywności życiowej system tej osoby. W konsekwencji wzmożenie kreatywności „tylko zaburza równowagę, zagraża normalnemu funkcjonowaniu systemu, a zatem powoduje wewnętrzny opór”, wypierając potencjalne możliwości. Być może „właśnie ta okoliczność wyjaśnia takie „antytwórcze” właściwości, jak sztywność myślenia, stereotypowa wizja świata. Jeśli ciekawi Cię dokładne wymiary eksperymentu, to przeczytaj ten akapit. Najczęstszą opcją (42% przypadków) jest to, że po znacznym wzroście kreatywności następuje silny spadek jej wskaźnika. Opcja druga (21% przypadków) – po pierwsze, w pierwszej połowie eksperymentu następuje znaczny wzrost kreatywności, a w drugiej – brak znaczących zmian. Trzecia opcja (17% przypadków!) to stopniowy wzrost kreatywności w trakcie całego eksperymentu! I to tylko u 17% dzieci! Czwartą opcją (17% badanych) jest brak istotnych zmian w całym eksperymencie. U 3% badanych stwierdzono spadek kreatywności w pierwszej połowie eksperymentu, a nieznaczny wzrost w drugiej. Inne interesujące badanie opisano w książce V.N. Drużynin – badania M. Wolacha i N. Kogana. Zbadali inteligencję i kreatywność dzieci w wieku 11-12 lat. Ponadto naukowcy zmienili system przeprowadzania testów kreatywności: po pierwsze, dawali badanym tyle czasu, ile potrzebowali na rozwiązanie problemu lub sformułowanie odpowiedzi na pytanie, testowanie odbywało się w trakcie gry, ograniczając jednocześnie rywalizację między uczestnikami minimum, a eksperymentator akceptował każdą odpowiedź ucznia. Autorzy badania uważają, że jeśli te warunki zostaną spełnione, przejaw prawdziwej kreatywności u dzieci będzie maksymalny, ponieważ ograniczenia czasowe, motywacja osiągnięć, rywalizacja i motywacja aprobaty społecznej blokująsamorealizacji jednostki, utrudniają wykazanie jej potencjału twórczego. W trakcie badania Volakh i Kogan zidentyfikowali cztery grupy dzieci o różnym poziomie kreatywności i inteligencji: „Dzieci należące do różnych grup różniły się sposobami przystosowania się do warunków zewnętrznych. warunków życia i rozwiązywania problemów życiowych. Dzieci charakteryzowały się wysokim poziomem inteligencji i dużą kreatywnością, były pewne swoich możliwości i miały odpowiedni poziom samooceny. Cechowała ich wewnętrzna wolność i jednocześnie wysoka samokontrola. Jednocześnie mogą wydawać się małymi dziećmi, a po chwili, jeśli sytuacja tego wymaga, zachowują się jak dorośli. Wykazując duże zainteresowanie wszystkim, co nowe i niezwykłe, są bardzo proaktywne, ale jednocześnie skutecznie dostosowują się do wymagań swojego otoczenia społecznego, zachowując osobistą niezależność ocen i działania. Dzieci o wysokim poziomie inteligencji i niskim poziomie kreatywność dąży do osiągnięcia szkolnego sukcesu, który powinien wyrażać się w postaci ocen doskonałych. Niezwykle ciężko znoszą porażkę; można powiedzieć, że dominuje w nich nie nadzieja na sukces, ale strach przed porażką. Unikają ryzyka i nie lubią publicznie wyrażać swoich myśli. Są powściągliwi, skryti i dystansują się od kolegów z klasy. Mają bardzo niewielu bliskich przyjaciół. Nie lubią być pozostawieni samym sobie i cierpieć bez zewnętrznej, odpowiedniej oceny swoich działań, wyników w nauce czy zajęć. Dzieci o niskim poziomie inteligencji, ale za to o wysokim poziomie kreatywności, często stają się „wyrzutkami”. Mają trudności z przystosowaniem się do wymagań szkoły, często uczą się w klubach, mają nietypowe hobby itp., gdzie mogą wykazać się kreatywnością w wolnym środowisku. Są bardzo niespokojni, cierpią na brak pewności siebie i „kompleks niższości”. Nauczyciele często charakteryzują je jako nudne i nieuważne, ponieważ niechętnie wykonują rutynowe zadania i nie mogą się skoncentrować. Dzieci o niskim poziomie inteligencji i kreatywności są na zewnątrz podatne na adaptację, pozostają w „klasie średniej” i są zadowolone ze swojej pozycji. Mają odpowiednią samoocenę, niski poziom ich zdolności przedmiotowych rekompensuje rozwój inteligencji społecznej, towarzyskość i bierność w nauce. Jeśli tę książkę czytają rodzice lub wychowawcy (a kto z nas nie jest rodzicem lub pedagog?), to oczywiście interesuje ich, jak wychować kreatywne dziecko? Nie mamy wpływu na zestaw genów naszych dzieci (lub prawie nie możemy), ale możemy stworzyć przestrzeń dla kreatywności. Badając środowisko społeczne jednostek kreatywnych, zauważyłem, że wszyscy kreatywni ludzie mają kreatywnych, niezwykłych rodziców, lub przynajmniej jednego. Oznacza to, że mieli wzór twórczego zachowania w dzieciństwie. Ponadto zaobserwowałam, że w dzieciństwie rodzice moich badanych ufali swojemu dziecku; w ich rodzinie panowała atmosfera braku przemocy i wolności (nawet jeśli rodzicom nie podobała się aktywność dziecka). Dzieciństwo i młodość kreatywnych ludzi z reguły były bogate w wrażenia: wycieczki po kraju, możliwość nauki w różnych klubach i szkołach. Wszyscy rosyjscy nauczyciele i psychologowie piszą o znaczeniu bogatego doświadczenia wrażeń dla dziecka. Z pewnością dodam, że kreatywność rodzi się nie tylko w wyniku dziedziczności i wpływu środowiska, jest tu jeszcze jeden ważny element. Może warto byłoby zacytować L.N. Gumilow [1]: działalność twórcza wymaga zwiększonej zdolności do radzenia sobie ze stresem, a każdy wysiłek żywego organizmu wiąże się z wydatkowaniem określonego rodzaju energii: zazwyczaj ludzie, jako organizmy żywe, mają tyle energii, ile jest im potrzebne do podtrzymania życia . Jeśli organizm ludzki jest w stanie „wchłonąć więcej energii z otoczenia, niż jest to konieczne, wówczas człowiek tworzy relacje z innymi ludźmi i połączenia, które pozwalają wykorzystać tę energię w dowolnym z wybranych kierunków”. cichego laika w wyniku mutagenezy[ 4]. Człowiek jest częścią antroposfery i potężne w niej zmiany powodują żarliwe napięcia w grupach etnicznych i jednostkachosoby. W fazie akmatycznej człowiek rodzi się z pragnieniem „nie tworzenia integralności (wspólnoty), ale wręcz przeciwnie, „bycia sobą”: nie podporządkowania się instytucjom ogólnym, uwzględnienia jedynie własnej natury Termin „pasja” pochodzi od łacińskiego słowa „passio”. Po łacinie „passio” to wytrzymałość, cierpienie, a nawet cierpienie, ale także pasja, afekt. Jeśli chodzi o język rosyjski, łacińskie „passio” najlepiej odpowiada słowu „pasja”. Obecnie w codziennym użyciu zaczęto nazywać to silnym pragnieniem, a nawet słabym przyciąganiem. Dlatego musieliśmy wymyślić nowy termin – „pasjonat”. Ale wcześniej, w dawnych czasach, pasja oznaczała coś innego. Ze słownika V.I. Dahla dowiadujemy się, że „pasją” jest: 1) cierpienie, udręka, tortura, udręka, ból cielesny, smutek psychiczny, melancholia, a także wyczyn, świadome podjęcie trudu, męczeństwo; 2) strach, przerażenie, przerażenie, obawa; 3) otchłań, otchłań, ciemność, mnogość, siła...; 4) duchowy impuls do czegoś, pragnienie moralne, chciwość, chciwość, niewytłumaczalne przyciąganie, nieokiełznane, nieuzasadnione pragnienie. Dlatego rosyjski „pasjoner” XIX wieku mógł być albo „namiętnikiem”, czyli nieokiełznanym grzesznikiem zniewolonym namiętnościami, osobą rozwiązłą, zdeprawowaną, albo odwrotnie „nosicielem pasji” - świętym męczennikiem, asceta, więc stara rosyjska „pasja” jest dość dokładna i odpowiada łacińskiemu „passio”. Prawidłowo ujawnia takie atrybuty namiętności, jak asceza i nieokiełznane pożądanie. Zatem termin „pasjonat” może z powodzeniem odpowiadać następującym epitetom: „entuzjasta”, „fanatyk”, „nosiciel pasji”. innych ludzkich impulsów i prowadzi do koncentracji na przedmiocie namiętności. Głównym znakiem pasji jest jej skuteczność, połączenie momentów wolicjonalnych i emocjonalnych. Skrajnym stopniem rozwoju pasji jest fanatyzm. MI. Kovalenko [3] jeden z uczniów L.N. Gumilyova mówi o pasji jako o akcentowaniu temperamentu. „Pasja” – pisze – „charakteryzuje miarę napięcia energetycznego i stosunku człowieka do świata, ludzi, siebie i aktywności; nie zależy od treści działania i zachowania; przejawia się powszechnie we wszystkich obszarach działalności; objawia się we wczesnym dzieciństwie; stabilny przez długi okres życia człowieka; i, co ważne, jest dziedziczną właściwością psychiki. Pasjonatowość przejawia się w „nieodpartej wewnętrznej chęci celowego działania”. Gumilowa, pasjonaci to ludzie „długiej woli”, to znaczy ludzie o silnej woli i wysokiej samoregulacji działania. Dlatego potrafią dobrze się kontrolować, nie okazując na razie powyższych cech i nie okazując niezadowolenia ze swoich potrzeb. Pasjonatyzm jako akcent temperamentu nie charakteryzuje treściowej strony osobowości, czyli orientacji wartościowej, światopoglądu. Pasjonaci mogą być zarówno patriotami, jak i miłośnikami obcych systemów światopoglądowych, świętymi i przestępcami. Pasjonatość jest pojęciem formalnie dynamicznym, pozaetycznym. Osoba o najwyższym stopniu pasji stara się i działa, realizując odległe prognozy, nie żądając niczego dla siebie. A najwyższy stopień pasji, jaki może mieć człowiek, to bycie sobą, wyjątkową osobowością, całkowicie poświęcając się swojej pracy, tak jak na przykład Izaak Newton poświęcił swoje życie nauce - wszystko inne było dla niego po prostu nieciekawe wielkość wektorowa. Wektor ten ma przeciwny kierunek w stosunku do wektora instynktu samozachowawczego, indywidualnego i gatunkowego. Subnamiętność przejawia się w niemożności powstrzymania instynktownych pragnień (mówimy o potrzebach żywotno-wegetatywnych), pasożytnictwie i niedostatecznej trosce o zwierzęta. Potomstwo. Ten ostatni grzech czyni ich bardzo podobnymi do pasjonatów, ale demaskuje ich brak woli i rażący egoizm. Subpasjonariusze kierują się hasłem: „Żyj dla siebie”. Są to osoby fizyczne z konsumentempsychologia, aspołeczna i niemoralna Jest też grupa ludzi - z zerową pasją, czyli harmonijna. Nie są „ani zimne, ani gorące”. Charakteryzują się zdolnością do pełnego przystosowania się do otoczenia, ale nie wykazują wzmożonej aktywności celowej, charakterystycznej dla pasjonatów. Impuls namiętności u harmonijnych jednostek równoważy instynkt samozachowawczy. Ludzie tego typu są niezwykle ważnym elementem, rdzeniem grupy etnicznej. Reprodukują ją, łagodzą wybuchy namiętności i pomnażają wartości materialne według już stworzonych wzorców. Z łatwością poradzą sobie bez pasjonatów, dopóki nie pojawi się wróg zewnętrzny. W istocie są to zwykli, prości ludzie, wartościowi intelektualnie, wyluzowani. Ideałem takiego „harmonisty” jest dominacja przeciętności. Ludzie harmonijni charakteryzują się filantropią i protekcjonalnym podejściem do ludzkich słabości. Patriotyzm - ofiarna miłość do tradycji odległej przeszłości, właściwa pasjonatom, zostaje zastąpiona przez zharmonizowanych ludzi z „natalizmem” - miłością do rodzimej przyrody. Przeciętna „fizjonomia” człowieka harmonijnego to mieszkaniec spokojny, przystosowany do biocenozy terenu. Dla kreatywności człowieka ważna jest nie tylko pasja, ale także inteligencja, talent, znaczenie społeczne, a nawet szczęście. Tak, nie wiemy, jak zmierzyć pasję człowieka i obiektywnie ocenić ludzką pracę. Ludzie to robią. Śpiewa się epickie historie o bohaterach, władcach i generałach zapewnia się komfort, autorzy genialnych dzieł sztuki i wielcy naukowcy są czczeni od wieków. Według M.I. Kovalenko, stosunek do pasjonata, ocena jego działań, może służyć jako miara pasji samego oceniającego. Dla osoby pozbawionej pasji życie osoby mającej fanatyczną obsesję na punkcie jakiejś idei jest bezsensowną, nienaturalną stratą energii, głupotą, chorobą i paranoją. Pasjonaci – „ludzie kreatywni i patriotyczni” – przez wszystkich innych, pozbawionych pasji ludzi nazywani są „fanatykami”, bo „tylko z przeciętnością możemy sobie poradzić i nie jest to dziwne”. Sami pasjonaci charakteryzują się „surowością zarówno wobec siebie, jak i wobec bliźnich”. Ich pełen szacunku stosunek do innych pasjonatów (nawet wrogów) można połączyć z pogardą dla niepasjonatów, których postrzega się jako „młodszych braci”, tłum, tłum, gorszych. A więc punkt widzenia jednego z prawdziwych pasjonatów nasza era - L. Gumilow o kreatywności jest następująca: Człowiek staje się wybitną osobowością, osobą znaczącą dzięki swojej wewnętrznej pasji, pasji, która nie zależy tak bardzo od samej osoby. Świat jest zjawiskiem holistycznym, wszystko w nim jest ze sobą powiązane, a ludzie są wrażliwi na zjawiska kosmiczne, zjawiska zachodzące w skorupie ziemskiej i atmosferze. A niektórzy ludzie mają wysoką namiętność i trudny los, podczas gdy inni mają niską pasję i harmonijne życie laika. Wnioski Tym samym psychologowie kliniczni znajdują wiele dowodów na to, że dziedziczność jest istotnym powodem osiągnięć wysoce. utalentowani ludzie. Jeszcze więcej głosów oddaje się za prymatem czynników społecznych w rozwoju i realizacji talentów, a środowisko społeczne może nie tylko stymulować osiągnięcia osoby twórczej, ale także stanowić poważną przeszkodę na drodze do Olimpu.---- ------------------------ ----------- [1] Przy całej niezwykłej złożoności ludzkiej psychiki, trochę wrażeń percepcje, niezwykle selektywne, działając w szczególnie wrażliwym okresie, okazują się bardzo trwałe, podświadomie działające w późniejszym życiu. W przyszłości czynniki, które wzbudziły takie wcześniej utworzone wrażenia determinujące życie, nazwiemy wrażeniami. (V.P. Efroimson)[2] Kreatywność - z języka angielskiego. Twórczy – kreatywność, tj. jest to kalka z języka angielskiego z dodatkiem rosyjskich przyrostków „n” i „ost” do angielskiego rdzenia, co tworzy „creative-n-ost”, tj. kreatywność, czyli umiejętność tworzenia.[3] Wolałbym, w ślad za egzystencjalistami i psychologami humanistycznymi, mówić bardziej po ludzku: „przestrzeń życia”. A „siedlisko” należy pozostawić zwierzętom.[4] Mutageneza [od łac. zmiana mutatio + grecki