Od autora: W serii artykułów przedstawiono wyniki badań lęku dziecięcego z lat 2011-2014, które przeprowadziliśmy w jednej z gimnazjów w St. .Petersburg. Napisane we współautorstwie (link do publikacji znajduje się na końcu artykułu). *Materiały do ​​artykułu zostały zaprezentowane na IV Regionalnej Konferencji Naukowo-Praktycznej w dniach 27 września 2012 r. oraz 8 listopada 2012 r. w ramach konferencji. Międzyregionalna Konferencja Naukowa poświęcona twórczości L.S. Wygotski w psychologii teoretycznej i praktycznej. Krótki raport można znaleźć tutaj Kryzys dorastania jest kryzysem ostrym i charakteryzuje się spadkiem wyników w nauce, wynikami oraz dysharmonią w wewnętrznej strukturze jednostki. W literaturze psychologicznej nazywa się ją „negatywną fazą dojrzewania”. Jeśli nastolatek nie potrafi sobie emocjonalnie poradzić z zachodzącymi w nim zmianami i nie ma wsparcia w środowisku społecznym, może to prowadzić do zaburzeń zachowania i emocji lub stać się czynnikiem ryzyka samobójstwa [2; 3; 7] Negatywizm utożsamiany jest z jednym z przejawów kryzysu, gdy nastolatek jest wrogo nastawiony, skłonny do kłótni, łamania dyscypliny, a jednocześnie doświadcza niepokoju, niezadowolenia, pragnienia samotności i izolacji. U chłopców negatywność objawia się jaśniej i częściej niż u dziewcząt i zaczyna się w wieku 14–16 lat [2; 4]. W wieku 13 lat dzieci powracają do typowych fobii szkolnych: nieśmiałości, lęku, lęków. U dziewcząt dominują zaburzenia emocjonalne, których przyczyny często mają charakter społeczny – depresja, lęki i stany lękowe. Zaburzenia zachowania czterokrotnie częściej występują u chłopców [2; 4; 10; 12]. Zachowanie nastolatka w czasie kryzysu – pisze L.S. Wygotski niekoniecznie ma charakter negatywny. U 20% nastolatków ma ona charakter ostry, na długi czas wypadają z rodziny, są pobudliwi lub otępieni emocjonalnie. 60% uczniów to potencjalni negatywiści. Przejawia się to reakcją na negatywny wpływ środowiska (konflikty w rodzinie, opresyjny wpływ środowiska szkolnego). Tylko 20% uczniów nie ma negatywnych objawów. Na tej podstawie można przypuszczać, że negatywizm może być konsekwencją braków w podejściu pedagogicznym [2]. Celem naszego badania było określenie możliwości skutecznej korekty stanu psycho-emocjonalnego uczniów w okresie kryzysu nastoletniego. metodą biofeedbacku jest to metoda rehabilitacji medycznej, w której za pomocą urządzeń elektronicznych osoba otrzymuje natychmiastową i ciągłą informację o fizjologicznych wskaźnikach aktywności jej narządów wewnętrznych za pomocą sygnałów zwrotnych świetlnych lub dźwiękowych [9]. Trafność i nowość tematu wynika z faktu, że korekcja lęku i napięcia psycho-emocjonalnego za pomocą tej metody opiera się na psychofizjologii, zapewnia duże zainteresowanie emocjonalne, pozwala wziąć pod uwagę indywidualne cechy jednostki, wybrać dozowane obciążenie treningowe dla każdego ucznia i monitorowanie skuteczności jego realizacji podczas korekcji Kontrola oddechu jest najbardziej elastyczną metodą łagodzenia nadmiernego stresu, która wpływa funkcjonalno-optymalizująco na stan psychowegetatywny pacjentów. Jedną z jej odmian jest technika nauczania nastolatka oddychania przeponowo-relaksacyjnego z wykorzystaniem wartości arytmii oddechowo-sercowej (RAS), czyli różnicy częstości tętna podczas wdechu i wydechu, jako rejestrowanego i kontrolowanego parametru. Powstaje w wyniku wpływu faz oddychania na częstość akcji serca (HR): podczas wdechu wartość tętna wzrasta, podczas wydechu maleje [13]. Metoda biofeedbacku ma na celu aktywację wewnętrznych rezerw organizmu, rozwijanie samokontroli i samoregulacji poprzez tworzenie centralnego programu na poziomie mózgu, fizjologicznie adekwatnej kontroli funkcji organizmu [9; jedenaście; 13]. W tymW naszej pracy wykorzystaliśmy urządzenie „DAS-BOS-Biosvyaz”, które jest konwerterem sygnałów bioelektrycznych, biomechanicznych i biotemperaturowych pochodzących z organizmu człowieka do współpracy z komputerem osobistym metodą BFB [13]. Hipoteza naszych badań stwierdza, że ​​metoda biofeedbacku jest jedną ze skutecznych metod korygowania stanu psycho-emocjonalnego uczniów w okresie kryzysu nastoletniego. Prace diagnostyczno-korekcyjne prowadzone są od grudnia 2011 roku. do maja 2012 r. z młodzieżą w wieku 13-14 lat w oparciu o Państwową Instytucję Oświatową Gimnazjum nr 343 Obwodu Newskiego w Petersburgu. Ogólna liczba uczniów wynosiła 76 osób: 31 chłopców i 48 dziewcząt. Zajęcia praktyczne obejmowały diagnostykę pierwotną i wtórną przed i po pracy korekcyjnej, stosując następujące metody: I. Metody eksperymentu stwierdzającego.1) „Diagnostyka stanu lęku sytuacyjnego i lęku osobistego” Ch.D. Spielberger – Yu.L. Khanina.2) „Metodologia diagnozowania poziomu lęku szkolnego” Phillipsa.”3) „SAN – dobre samopoczucie, aktywność, nastrój.”4) „Integralna ocena stanu psycho-emocjonalnego” A.E. Wessmanna – D.F. Rix.5) „Ośmiokolorowy test osobowości” M. Luschera.6) „Metoda określania temperamentu” G. Eysencka (EPI, formularz A i B).7) Pomiary tętna za pomocą badania układu sercowo-naczyniowego Palstream i urządzenie monitorujące „w grupie kontrolnej i doświadczalnej.II. Metody eksperymentu formującego.1) „Diagnostyka stanu lęku sytuacyjnego i lęku osobistego” Ch.D. Spielberger – Yu.L. Khanina (skrócona wersja oceny lęku sytuacyjnego). 2) „Ośmiokolorowy test osobowości” M. Luschera 3) „Integralna ocena stanu psycho-emocjonalnego” A.E. Wessmann - D.F. Ricks (skala XI „Spokój – Niepokój”) 4) „Biofeedback – biofeedback” A.A. Smetankin, korzystając z kompleksu sprzętu i oprogramowania „DAS-BOS - Biosvyaz” przez 10–12 sesji, 2-3 razy w tygodniu. 5) Szkolenia mające na celu rozwój umiejętności komunikacyjnych uczniów. Podstawowe badanie diagnostyczne wykazało, że 96% uczniów są zagrożone pod względem lęku, napięcia psycho-emocjonalnego i znacznej podatności na stres. Spośród nich 14% ma podwyższony i wysoki poziom lęku sytuacyjnego, a 17% ma wysoki poziom ogólnego lęku szkolnego. 22% charakteryzuje się doświadczaniem stresu społecznego. 12% ma sfrustrowaną potrzebę osiągnięć – niekorzystne podłoże psychiczne, które nie pozwala dziecku zaspokoić jego potrzeby sukcesu i osiągania wysokich wyników. 39% dzieci w wieku szkolnym odczuwa strach przed wyrażaniem siebie, co prowadzi do negatywnych przeżyć emocjonalnych w sytuacjach związanych z koniecznością ujawnienia się, zaprezentowania się innym i pokazania swoich możliwości. 29% uczniów cechuje strach przed sytuacjami sprawdzania wiedzy: negatywne nastawienie i niepokój w sytuacjach sprawdzania wiedzy, osiągnięć i możliwości. U 36% nastolatków występuje podwyższony i wysoki poziom lęku przed niespełnieniem oczekiwań innych. Ustaliliśmy, że 17% charakteryzuje się niską fizjologiczną odpornością na stres – cechami organizacji psychofizjologicznej, które zmniejszają zdolność dziecka do przystosowania się do sytuacji stresowych, zwiększając jego zdolność do radzenia sobie z stresem. prawdopodobieństwo nieadekwatnej, destrukcyjnej reakcji na alarmujący czynnik środowiskowy. 11% ma zmęczenie fizjologiczne. Problemy i lęki w relacjach z nauczycielami są ogólnie negatywnym podłożem emocjonalnym relacji z dorosłymi w szkole, obniżającym powodzenie edukacyjne dziecka. Są one istotnymi czynnikami powstawania nerwicy szkolnej i pogłębiania się stanu kryzysowego współczesnego nastolatka. W związku z tym czynnikiem podwyższony poziom lęku obserwuje się u 32% uczniów. Oceniając stan funkcjonalny, 66% uczniów zidentyfikowano jako charakteryzujących się napięciem psychoemocjonalnym i szybkim wyczerpaniem psychicznym. Z niskim stanem zdrowia – 41%, z czego 39% określa swój stan zdrowia jako zły. Z aktywnością poniżejWyizolowano 58% średniej, z czego 30% charakteryzuje się niską aktywnością. U 25% uczniów stwierdzono obniżony nastrój, z czego 8% charakteryzowało się wyraźnym złym samopoczuciem. Przeprowadzono badanie podstawowych cech osobowości uczniów: ekstrawersja – introwersja, stabilność emocjonalna – neurotyzm. 25% uczniów to introwertycy. Mają następujące cechy, które mogą stać się czynnikami ryzyka kryzysu nastoletniego: zaabsorbowanie sobą, trudności w nawiązywaniu kontaktów z ludźmi i przystosowaniu się do rzeczywistości, pesymizm, kontrola własnych uczuć, zaangażowanie. 75% uczniów określa się jako ekstrawertyków. Dla tego typu osobowości czynnikami ryzyka kryzysu nastoletniego może być impulsywność i brak samokontroli, niska tolerancja na deprywację. Wyniki badań diagnostycznych stabilności emocjonalnej – neurotyczność wykazały, że 43% uczniów ma poziom wysoki i bardzo wysoki neurotyzmu, który objawia się niestabilnością emocjonalną, napięciem, pobudliwością emocjonalną, depresją, niestabilnością, brakiem równowagi procesów neuropsychicznych, labilnością autonomicznego układu nerwowego, zmiennością nastroju, wrażliwością, lękiem, podejrzliwością, powolnością, niezdecydowaniem. Dane za M. Luscherem Badania wskazują, że 17% młodzieży znajduje się w stanie silnego stresu, napięcia psychicznego i niestabilności emocjonalnej. W związku z uzyskanymi danymi utworzono grupę eksperymentalną ds. wskaźników lęku szkolnego wśród uczniów, liczącą łącznie 35 osób (13 chłopców i 13 chłopców). 22 dziewczynki). W grupie biofeedbacku znalazło się 21 uczniów (8 chłopców i 13 dziewcząt), a w grupie szkoleniowej 14 uczniów (5 chłopców i 9 dziewcząt). Grupę kontrolną stanowiło 41 uczniów (14 chłopców i 25 dziewcząt). Młodzież zaliczona do grupy eksperymentalnej biofeedbacku uczyła się oddychania przeponowo-relaksacyjnego metodą sprzętowo-programową biofeedbacku firmy A.A. Smetankina „DAS-BOS-Biosvyaz” na 10-12 sesji 2-3 razy w tygodniu. Rozwój oddychania przeponowo-relaksacyjnego nastąpił poprzez konsekwentny trening wykonywania statycznych ćwiczeń oddechowych z naciskiem na oddychanie przeponowe na tle relaksacji. Wyniki wtórnego badania diagnostycznego wykazały, że grupa ryzyka zmniejszyła się 1,4-krotnie w zakresie lęku, napięcia psycho-emocjonalnego i silnej podatności na stres. Liczba uczniów doświadczających stresu społecznego również spadła 1,4-krotnie. Dwukrotnie spadła liczba młodzieży z sfrustrowaną potrzebą osiągnięć, z lękiem przed wyrażaniem siebie – 1,5-krotnie, z wysokim poziomem lęku przed sprawdzaniem wiedzy spadł 1,1-krotnie, ze zwiększonym i wysokim poziomem lęku przed nie spełnianie oczekiwań innych zmniejszyło się 1,1-krotnie, przy niskiej fizjologicznej odporności na stres 2,1-krotnie. Zwiększony poziom lęku i lęku w relacjach z nauczycielami zmniejszył się 2-krotnie, natomiast w grupie kontrolnej liczba uczniów z podwyższonym i wysokim poziomem lęku sytuacyjnego pod koniec pracy eksperymentalnej wzrosła 1,9-krotnie, przy czym nastąpił wzrost psycho-emocjonalny. napięcie i szybkie wyczerpanie psychiczne – 1,1-krotnie, przy 1,1-krotnym spadku stabilności emocjonalnej. Przyczyną tak smutnej sytuacji może być zwiększone obciążenie zajęciami szkolnymi pod koniec roku szkolnego oraz w okresie testów i egzaminów. Wtórne badanie diagnostyczne wykazało u 95% uczniów spadek poziomu ogólnego lęku szkolnego i napięcia psycho-emocjonalnego młodzieży uczestniczącej w sesjach biofeedbacku. W grupie treningu komunikacyjnego pozytywną dynamikę obserwuje się u 79% uczniów. Tym samym współczesny nastolatek doświadcza nie tylko zmian hormonalnych w organizmie, ale także ponownej oceny nastawienia do nauki, rodziców, siebie, środowiska społecznego i przejścia. do komunikacji intymnej i osobistej. W tym okresie wiele z tych uczniów staje się nieśmiałych, przywiązuje dużą wagę do wad swojego wyglądu i zachowania, ich lęk paraliżuje aktywność społecznądo tego stopnia, że ​​może nastąpić wycofanie się z większości form aktywności grupowej. Pojawiają się lęki przed otwartymi i zamkniętymi przestrzeniami oraz trudności emocjonalne: połowa badanych czternastolatków czasami czuje się bardzo nieszczęśliwa, płacze, podejrzewa innych o uprzedzenia wobec nich i ma skłonność do samobójstwa [2]. Poważnymi czynnikami ryzyka rozwoju dezadaptacji są lęki szkolne oraz szereg czynników pedagogicznych [1; 5; 6]. Można postawić tezę, że istnieje ścisły związek pomiędzy poziomem lęku ucznia a jego stanem psychofizjologicznym [1; 5; 6; jedenaście; 13]. Opanowując i stosując umiejętności samoregulacji, przezwyciężając stany nieprzystosowawcze, zwiększając uwagę i korygując zachowanie, stwarza się warunki wstępne do poprawy dobrostanu i wyników w nauce uczniów. Jedną z takich metod jest przeponowe oddychanie relaksacyjne (DRB) – najbardziej fizjologiczny i korzystny energetycznie rodzaj oddychania, który realizowany jest głównie przez przeponę i mięśnie ściany brzucha. Po opanowaniu tego rodzaju oddychania nastolatek zyskuje możliwość samodzielnej korekty stanu funkcjonalnego swojego organizmu w przypadku zaburzeń i chorób funkcjonalnych, a także wykorzystania go w profilaktyce i ogólnej promocji zdrowia. Uspokajające działanie DRD rozwija u dzieci w wieku szkolnym umiejętności relaksacyjne, których brak utrudnia skuteczną samoregulację i może przyczynić się do nasilenia stanu kryzysowego okresu przejściowego [1; 5; 6; 9; jedenaście; 13; 14]. Stosując metodę kontroli oddechu w celu rozwinięcia somatosensorycznej samokontroli oraz umiejętności samoobserwacji i samoopisu, można osiągnąć lepsze wyniki u młodzieży ze skłonnością do zaburzeń uzależnieniowych, z zaburzeniami zachowania oraz w pracy profilaktycznej z dziećmi. dzieci w wieku szkolnym z podwyższonym poziomem lęku szkolnego. Metoda ta stanowi szczególny przypadek technik stosowanych w terapii zorientowanej na ciało i jest uważana za odmianę treningu sensoryczno-poznawczego [1; 5; 6; 8]. Metoda biofeedbacku to także przekazanie podmiotowi informacji o stanie jego narządów i układów w przystępnej i wizualnej formie. Na podstawie tych informacji nastolatek potrafi uruchomić mechanizmy samoregulacji i celowo wykorzystać możliwości funkcjonalne organizmu w celu poprawy jego funkcji, utrzymania i wzmocnienia zdrowia, skorygowania aktywności zaburzonych funkcji w patologii [14]. Uzyskane wyniki wskazują, że metoda ta jest jedną ze skutecznych metod korygowania stanów psychoemocjonalnych u dorastających dzieci. Literatura Garkusha R.S. Diagnoza i korekcja lęku szkolnego u uczniów w okresie kryzysu nastoletniego [Tekst] / V.A. Kulganov, R.S. Garkusha // Współczesne problemy psychologii i psychofizjologii dziecka. [Tekst]: Sob. materiały naukowe i praktyczne seminarium 18.04.2012. – St. Petersburg: 7. pracownia RIK, 2012. – s. 110-116. Efimkina R.P. Psychologia dziecka [Tekst]: instrukcje metodologiczne / R.P. Efimkina. – M.: Nowosybirsk: Naukowo-Edukacyjne Centrum Psychologii NSU, 1995. Zakharov A.I. Nerwice u dzieci i młodzieży [Tekst] / A.I. Zacharow – M., 1988. Kon I.S. Psychologia wczesnego dojrzewania [Tekst] / I.S. Kon. – M., 1989. Kulganov V.A. Korekcja wad przystosowania dzieci w wieku szkolnym metodą biofeedbacku [Tekst] / V.A. Kulganov, R.S. Garkusha // Nowoczesne metody diagnozowania i korygowania dezadaptacji społecznej i uzależnień wśród uczestników procesu edukacyjnego [Tekst]: zbiór. materiały naukowe i praktyczne seminarium. – St. Petersburg: 7. pracownia RIK, 2011. – P. 116-123. Korekta stanów psycho-emocjonalnych niespokojnych nastolatków [Tekst] / V.A. Kulganov, R.S. Garkusha // Zdrowie i styl życia uczniów we współczesnych warunkach: spojrzenie lekarza i nauczyciela [Tekst]: materiały III Reg. naukowo-praktyczny Konf., 22-23 września 2011 / Związek Pediatrów Rosji. – St. Petersburg, 2011. – s. 118-121. Psychopatia i akcentowanie charakteru u młodzieży [Tekst] / A.E. Lichko. – M., 1983. Lyutin D.V. i in. Zastosowanie biofeedbacku w leczeniu i., 2012.