Metody badania inteligencji i zdolności u dzieci i dorosłych. Metodologia badań inteligencji Wechslera. Technika jest najbardziej wszechstronna, ale jej zastosowanie wymaga dużo czasu (ponad godziny), a także pewnego przeszkolenia psychologa prowadzącego technikę. Metodologia badań inteligencji zaproponowana przez D. Wechslera (WechslerAdultIntelligenceScale, WAIS – skala inteligencji dla dorosłych) służy badaniu formalnych cech aktywności poznawczej osób badanych. Technika bada takie elementy inteligencji, jak ilość wiedzy z różnych dziedzin życia, rozumienie pewnych zasad i wzorców zachowań społecznych, umiejętność zapamiętywania danych liczbowych, myślenie abstrakcyjne (koncepcyjne), tworzenie logicznych powiązań i rozumienie sytuacji jako cały. Technika obejmuje również naukę koordynacji ręka-oko, konstruktywnego myślenia, umiejętności rozumienia i pracy z informacjami niewerbalnymi. Standardowa procedura polega na sekwencyjnym prezentowaniu zadań z jedenastu podtestów, z czego sześć ma na celu badanie inteligencji werbalnej, a pięć – inteligencji niewerbalnej. Ogólnie rzecz biorąc, technika D. Wexlera ma na celu ocenę podstawowych funkcji intelektualnych, dlatego jest najskuteczniejsza w rozróżnianiu stanów normalnych i patologicznych. Zaletą tej techniki jest zastosowanie testów, które sprawdziły się w praktyce klinicznej, dobór zadań odzwierciedlających różne aspekty aktywności intelektualnej i pozwalających na badanie inteligencji werbalnej i niewerbalnej, standaryzowaną prezentację materiału bodźcowego oraz szczegółową ocenę wyników osoby badanej, biorąc pod uwagę zarówno wskaźniki ilościowe (czas ukończenia, wielkość wykonania), jak i jakościowe (poprawność wykonania, potrzeba pomocy badacza). Stopień udziału eksperymentatora w realizacji techniki regulują warunki prezentacji każdego podtestu, np. w podteście „Warkocze Kostki” o ocenie końcowej decyduje szybkość i poprawność wykonania zadania oraz liczba powtarzalnych demonstracji sposobów pracy z materiałem prowadzonych przez badacza na początkowym etapie. Wprowadzenie standardowej metody oceny umożliwia porównywanie danych uzyskanych przez różnych eksperymentatorów, co zwiększa wartość badawczą techniki. Oprócz oceny poprawności zadania i wykorzystania przez osobę badaną pomocy eksperymentatora, do jakościowej analizy wyników należy wziąć pod uwagę stosunek osoby badanej do sytuacji badawczej, oceny psychologa, charakter błędy i czas ich wystąpienia, ponieważ takie dane pomagają zrozumieć cechy nie tylko sfery poznawczej, ale także osobistej podmiotu. Jednocześnie otwarte pozostają pytania o wystarczalność jedenastu podtestów do badania poziomu intelektualnego podmiotu oraz zasadność wyboru tych konkretnych zadań i porzucenia innych, z powodzeniem stosowanych w praktyce klinicznej. Wielu autorów wskazuje na taką wadę metodologii, jak brak wsparcia motywacyjnego dla osoby zdającej, gdyż procedura przeprowadzenia odrębnego podtestu polega na przedstawieniu zadań od najprostszych do bardziej złożonych, co stwarza sytuację, w której każdy podtest kończy się niepowodzeniem (wydajność zatrzymuje się po błędach w 2-5 próbach). Aby złagodzić tę wadę, proponuje się w niektórych przypadkach pominięcie zadań, o których zdający wie, że sobie poradzą, gdyż zmniejszy to uciążliwość całego testu, a także zastąpienie wzajemnie werbalnych i niewerbalnych bloków podtestów i sekwencja poszczególnych podtestów. Biorąc pod uwagę powyższe, zastosowanie tej techniki może mieć na celu nie tylko określenie poziomu IQ, ale także badanie produktywności aktywności intelektualnej i czynników na nią wpływających. Inteligencja w tym wypadku rozumiana jest jako zespół wszystkich zdolności poznawczych jednostki (odczucia, percepcja,reprezentacje, myślenie i wyobraźnia), zapewniając wyznaczanie celów poznawczych, ich realizację (w kategoriach mentalnych lub aktywnościowych), a także uczestnicząc w regulacji aktywności poznawczej i zachowania jednostki. Zwykle stosują zasady prezentacji i interpretacji podtestów, a także tabele normatywne w wersji Imaton LLC. Krótki test orientacyjny. Bardzo łatwy w obsłudze i szybki test (15 minut) Krótki Test Orientacyjny (BOT) należy do kategorii testów ogólnych zdolności umysłowych (IQ). Testy IQ wskazują ogólny poziom rozwoju intelektualnego jednostki. W testach IQ jednostka otrzymuje serię zadań mających na celu zapewnienie odpowiedniego pobrania próbek wszystkich ważnych funkcji intelektualnych w celu penetracji krytycznych punktów inteligencji. Test zawiera model zdolności uczenia się lub hierarchiczny model zdolności P. Vernona lub modele mu bliskie, lub alternatywnie modele te są jawnie lub implicytnie osadzone w interpretacji wyników testu. Integralny wskaźnik testu jest zatem powiązany ze zdolnością uczenia się. Zdolność uczenia się odzwierciedla ogólne zdolności danej osoby, które wyrażają aktywność poznawczą podmiotu oraz jego zdolność do przyswajania nowej wiedzy, działań i złożonych form aktywności. Osoby o wysokiej zdolności uczenia się szybko rozwijają umiejętności i zdolności, a wewnętrzna restrukturyzacja szybko przeprowadzana jest w przypadku zmiany warunków działania. Kot jest adaptacją testu Wonderlic. Struktura adaptowanego testu odpowiada strukturze umiejętności ogólnych. Wyjściowym założeniem testu przy analizie struktury testu była podana definicja zdolności uczenia się. Efektem adaptacji testu Wonderlic była dokładnie połowa tekstów zadań, a strukturę testu dostosowano do struktury umiejętności ogólnych. Zatem KOT ma na celu określenie integralnego wskaźnika zdolności ogólnych i umożliwia diagnozę następujących krytycznych punktów inteligencji: - Umiejętność uogólniania i analizowania materiału. Wykonując zadania z przysłów należy abstrahować od konkretnej frazy, przejść do obszaru interpretacji znaczeń i odnaleźć w tym obszarze przecięcia znaczeń, a następnie powrócić do konkretnych fraz. - Elastyczność myślenia. Jeśli podmiot niepoprawnie wykonuje zadania tego typu (na przykład 11), możemy założyć chaotyczne skojarzenie podmiotu, brak hamowania - Bezwładność przełączania. Możliwość przełączania. Kolejność przedstawienia zadania implikuje konieczność szybkiego przejścia z jednego rodzaju działania na drugi. Kolejność przedstawiania zadań może spowolnić rozwiązywanie problemów przez podmioty z bezwładnością przeszłych doświadczeń. Osobom takim trudno jest przestawić się z jednego rodzaju aktywności na inny, trudno jest zmienić sposób myślenia i nie są skłonne do zmiany wybranego sposobu pracy. Ich procesy umysłowe są sztywne, a tempo pracy powolne. Z drugiej strony mają niską jakość swoich produktów mentalnych - Emocjonalne komponenty myślenia, zdolność do rozpraszania się. Myślenie jednostki musi być aktywnie skierowane na przedmiot, stojące przed nim zadanie. Niektóre zadania testowe mogą obniżyć wydajność u osób podatnych na emocjonalne niszczenie procesów myślowych (pytania 24, 27, 31 itd.). Jednocześnie niektórzy badani zaczynają się uśmiechać, zwracając się do eksperymentatora. Jeśli zaoferuje się im test poziomu aspiracji, osoby te mogą charakteryzować się impulsywną reakcją na niepowodzenia i sukcesy - Szybkość i dokładność percepcji. Rozkład i koncentracja uwagi. Niektóre pozycje testowe można zaliczyć do tzw. zdolności urzędniczych (pytania 8, 13). Praca wysoko wykwalifikowanego specjalisty, a nawet menedżera, wiąże się z pracą nad masą różnych dokumentów, gdzie konieczne jest szybkie przetworzenie, zidentyfikowanie głównej treści, porównanie liczb itp. - Używanie języka. Alfabetyzacja. Pewna część zadań jest przystosowana do sprawdzania umiejętności.