Arystoteles pisał o zaskoczeniu jako stymulatorze wiedzy. Służy mu jako przejście od wiedzy o rzeczach prostych do coraz bardziej złożonych. R. Kartezjusz, rozwijając myśl Arystotelesa, stwierdził, że wiedza zaczyna się od zaskoczenia. I. Kant zdefiniował zaskoczenie jako uczucie zamętu w obliczu napotkania czegoś nieoczekiwanego, a K. D. Ushinsky uważał, że do uczucia zaskoczenia dołącza się świadomość trudności w pogodzeniu nowego dla nas zjawiska z wyobrażeniami, które już posiadamy. „Jaka jest w rzeczywistości emocja zaskoczenia? Czy każdy z nas potrafi zaskoczyć? - ty pytasz. Każde zaskoczenie zakłada wcześniejszą wiedzę, której zaprzecza nowe zjawisko, dlatego zaskoczenie jest niemożliwe w całkowitej niewiedzy. Zaskakuje nas nowe, nieoczekiwane dla nas zjawisko właśnie dlatego, że odczuwamy całą trudność wprowadzenia go jako nowego ogniwa w łańcuch naszych idei, a gdy tylko to zrobimy, uczucie zaskoczenia ustanie różni ludzie wykazują różne zdolności do bycia zaskoczonym. Ci ludzie, którzy rzadko dają się zaskoczyć, to ci, którzy są tak pasjonatami swojej pracy, że nie interesują ich wszystko inne, lub ci, którzy mają bardzo zróżnicowaną wiedzę i których rzadko można czymś zaskoczyć, lub wreszcie ci, którzy wiedzą wszystko powierzchownie, ale jak im się wydaje, potrafią, wszystko muszą tłumaczyć po swojemu, czyli są amatorami. Ale dzieci, dla których, jak się wydaje, wszystkie zjawiska są zupełnie nowe, nie są niczym zaskoczone. Dziecinnie świeże i bezpośrednie zaskoczenie jest nieodłączną cechą głębokich myślicieli i wielkich poetów, którzy często zatrzymują się przed takimi zjawiskami. Rzeczy, na które wszyscy przestali zwracać uwagę. dawno temu. Dlatego utalentowana osoba zawsze wydaje się w tłumie dzieckiem. Niespodzianka jest uważana za jeden z najsilniejszych motorów nauki: często wystarczy po prostu zaskoczyć się czymś, czym inni jeszcze nie byli zaskoczeni, a dokonasz wielkiego odkrycia. . To prawda, że ​​prawdziwego naukowca nie dziwi już to, czym wciąż zachwyca się ignorant, ale potrafi go zaskoczyć zjawisko, obok którego ignorant przejdzie obok i nawet nie obejrzy się za siebie. Zaskoczenie jest główną siłą napędową proces uczenia się. Jednak tradycyjne wychowanie i nauczanie dzieci, w którym podaje się dziecku gotowe odpowiedzi na wszystko, zabija zdolność do zaskoczenia. Naukowcy wyróżniają trzy rodzaje niespodzianek. Pierwszy typ – dezorientacja – pojawia się przy stosunkowo niewielkiej pewności co do słuszności przeszłych doświadczeń. Drugi typ wiąże się z „nienormalnym” zaskoczeniem, które wynika ze świadomości niezgodności obserwowanego zjawiska z przeszłymi doświadczeniami. Trzeci etap - zdumienie - ma miejsce, gdy osoba była całkowicie pewna poprawności poprzednich wyników procesu umysłowego i przewidywała wyniki odwrotne do tych, które powstały. Doświadczenie towarzyszące emocji zaskoczenia jest zwykle pozytywne. W sytuacji zaskoczenia ludzie doświadczają mniej więcej tej samej przyjemności, co w sytuacji silnego zainteresowania. Czasami jednak zaskoczenie może być również odczuwane jako negatywna emocja. Dlatego w mowie potocznej można usłyszeć: „Nieprzyjemnie mnie zaskoczyłeś!” Jednak we wszystkich swoich przejawach zaskoczenie jest uważane za emocję, która zachęca osobę do pójścia naprzód..