Artykuł koncentruje się na problematyce etiologii i fenomenologii zjawisk psychicznych. Przedstawia próbę teoretycznej analizy istoty zjawisk emocjonalnych, behawioralnych i poznawczych z perspektywy podejścia Gestalt. Rozważane jest znaczenie agresji dla powstawania i dynamiki różnych zjawisk psychicznych. W mojej prezentacji wyszedłem od holistycznych i postmodernistycznych założeń podejścia Gestalt, wyrażonych w idei siebie jako procesu realizowanego przez trzy stale obecne funkcje id, ego i osobowość. Słowa kluczowe: agresja, twórcza adaptacja i jej naruszenia, stan chroniczny o niskim natężeniu, zjawiska wstrząsów emocjonalnych, cykl „introjekcja – dekonstrukcja – konstrukcja – introjekcja”, polideterminizm funkcji ego. Analiza istoty zjawisk psychicznych polega na uwzględnieniu procesu kontaktu w terenie jako jedynego rzeczywistość - na zewnątrz kontaktu nie ma osobowości ani jej przejawów. Jaźń działa jako sposób organizowania kontaktu z otoczeniem, a zjawiska mentalne – jako zjawiska stale zmieniającego się pola, tj. wywodzi się z jego kontekstu. Tego rodzaju postmodernistyczne rozumienie fenomenologii zjawisk psychicznych radykalnie różni się od tradycyjnego rozpatrywania kategorii osobowości w paradygmacie psychologii indywidualistycznej. Kilka słów o treści artykułu. Tekst ułożony jest w formie trzech bloków poświęconych istocie emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych przejawów Ja. Ponadto każda sekcja zawiera także opis i analizę niektórych z najciekawszych zjawisk psychicznych o określonej naturze. Artykuł kończy się wskazaniem niektórych zasobów teoretycznych i metodologicznych współczesnego podejścia Gestalt. O istocie przejawów emocjonalnych Opis życia emocjonalnego jednostki wydaje się właściwy rozpocząć od wprowadzenia do aparatu terminologicznego badania kategorii agresji i jej specyficznego rozumienia z pozycji podejścia Gestalt. Zatem w teorii Gestalt agresja jako zjawisko polowe początkowo nie ma żadnego ładunku wartościującego i pełni jedynie funkcję działania mającego na celu zmianę otaczającego nas świata [5, 6]. Wyznanie miłości, pochwała, kłótnia, walka są w równym stopniu przejawami agresji. O stopniu nasilenia agresji decyduje siła jej oddziaływania na granicy kontaktu z otoczeniem – większe natężenie odpowiada silniejszej chęci zmiany na granicy kontaktu [1]. Agresja może pełnić zarówno funkcję narzędzia twórczej adaptacji, jak i środka przerywającego kontakt w terenie. W tym drugim przypadku pełni rolę czynnika determinującego wystąpienie sytuacji przewlekłej o niskim nasileniu i w konsekwencji powstawanie różnorodnych zaburzeń psychicznych. Agresja jest konieczna do zorganizowania kontaktu z otoczeniem, zaspokojenia bieżących potrzeb, przyswojenia nowych doświadczeń itp. Wszelkie zjawiska psychiczne, z którymi mamy do czynienia w życiu, wywodzą się z agresji, a ściślej z formy jej przejawu (sama bowiem agresja jest jedynie pewnym konstruktem teoretycznym). Emocje i uczucia, które pełnią rolę emocjonalnego aspektu agresji, nie są tu wyjątkiem. Uznając uczucia za przejawy agresji, można je odróżnić od siebie na podstawie sposobu radzenia sobie z agresją. Na przykład odwrócenie agresji, które niszczy granicę kontaktu i wspomaga fuzję, rodzi poczucie winy, a dokładniej uzupełniającą się afektywną parę winy - uraza. Jedno z najwcześniejszych ludzkich przeżyć emocjonalnych, czyli wściekłość, powstaje w wyniku desperackiej próby zaspokojenia potrzeb życiowych bez niszczenia stanu zlewającej się symbiozy. Zwrócenie wściekłości na siebie powoduje przeżycie grozy, której uprzedmiotowienie pozwala na umieszczenie w polu wektora agresji, tworząc strach. Złość, irytacja i złość wiążą się z agresywną regulacją granicy kontaktu, zaznaczając przy tym wszelkie jej naruszeniainterakcje w terenie. Wstyd pozwala kontrolować pobudzenie, wykorzystując agresję, z jednej strony do regulowania pojawiających się pragnień, a z drugiej do przywracania wyobrażeń o sobie. Kiedy jednak ta funkcja jest zablokowana, twórczy wstyd zamienia się w toksyczny, umieszczając we własnych granicach wektor wektora agresji, czyniąc jakikolwiek kontakt w terenie dla niego nie do zniesienia lub tworząc haraczy formacje psychologiczne w postaci dumy i ekshibicjonizmu. Zazdrość jest także próbą przesunięcia wektora agresji, który reguluje obraz siebie i pojawiające się pragnienia wobec obiektów pola. Rozpacz jest pochodną zderzenia kilku wektorów agresji (wielokierunkowej lub wręcz przeciwnej), albo jakiejś tendencji agresywnej i introjektu, który ją powstrzymuje. Jeśli tego konfliktu nie można rozwiązać poprzez agresję w postaci złości, urazy itp., wówczas sytuacja wiąże się z zalewem siebie afektami, tworząc rozpacz. Jak już zauważyliśmy powyżej, nie tylko „negatywne” doświadczenia emocjonalne mają agresywną naturę . Na przykład czułość oznacza agresywny wektor mający na celu zmianę psychologicznego dystansu między dwojgiem ludzi w stronę bliskości. Co więcej, jeśli uznać agresję za zjawisko terenowe, które oznacza działanie na rzecz zmiany kontekstu pola, to przejawy czułości wyrażają więcej agresywności niż na przykład wściekłość i poczucie winy, ponieważ są bezpośrednio związane ze zmianami w relacjach. Dlatego często dość łatwo jest zareagować na złość i irytację pojawiającą się u partnera komunikacji i odwrotnie, niezwykle trudno jest odpowiedzieć na deklarację miłości. Miłość i czułość mają istotny wpływ na przemianę kontekstu terenowego. Radość i przyjemność mają również wyraźną agresywność. Doświadczenia te oznaczają nadmiar pobudzenia towarzyszący zaspokojeniu potrzeb. Zatem wszelkie przejawy emocjonalne mają swoje źródło w agresji w terenie. Jednocześnie niektóre doświadczenia towarzyszą zaspokojeniu potrzeb, inne są reakcją na frustrację tego procesu. Należy także zatrzymać się nad innym złożonym zjawiskiem emocjonalnym, które ma szczególne znaczenie w psychoterapii, a mianowicie bólem psychicznym. Działając jako wtórny przejaw emocjonalny, ból jest wynikiem blokowania wszelkich przeżyć emocjonalnych (na przykład z powodu niemożności nawiązania z nimi kontaktu). Mechanizm etiologiczny odpowiadający bólowi psychicznemu może polegać na blokowaniu smutku, wściekłości, złości lub zatrzymaniu się w doświadczaniu czułości i miłości. Jednocześnie ból determinuje nadmiar agresji, która z jakiegoś powodu okazuje się niemożliwa do przetworzenia w procesie przeżywania lub odgrywania się w zachowaniu. Mówiąc o agresywnym charakterze emocjonalnych zjawisk psychicznych, należy zauważyć, że jest ich wiele trudności o charakterze emocjonalnym u danej osoby są być może determinowane przez niepokój i strach , ze względu na agresywny charakter przejawów emocjonalnych. Wszakże jeśli emocje i uczucia mają agresywną istotę, to odpowiednie radzenie sobie z nimi nieuchronnie doprowadzi do transformacji pola, do zmian w życiu doświadczającej ich osoby. Ze względu na komfort przebywania w przewlekłej sytuacji nerwicowej, wypełnionej introjektami, a przez to w miarę bezpiecznej, dla wielu osób łatwiejsze okazuje się porzucenie traumatycznych przeżyć emocjonalnych. Kolejna teza jest również istotna dla naszych badań. Uczucia powstają w wyniku przerwania działania i pojawiają się albo w sytuacji jakiejś mniej lub bardziej wyraźnej frustracji jakiejś potrzeby, albo gdy zostaną zatrzymane w postkontakcie, zaznaczając proces asymilacji. Gdyby wszystkie nasze potrzeby w wyniku odpowiadających im działań zostały zaspokojone w momencie ich wystąpienia, jaźń nie miałaby potrzeby uczuć i emocji. Myślę, że ten mechanizm może być częściowo odpowiedzialny za aleksytymię u niektórych klientów z pogranicza. Większość ich doświadczeń zostaje po prostu zastąpiona odgrywaniem działań, a nieopuszczanie pokoju, a nawet pewne pozostałości karmiące emocjonalne przejawy podniecenia. Zatem z idei frustrującej natury uczuć wynika jeden z najważniejszych postulatów terapii Gestalt, a mianowicie nacisk na doświadczenia. Jednocześnie poza terapeutycznym charakterem samego procesu przeżywania, o znaczeniu przejawów emocjonalnych decyduje ich zdolność do zaznaczania zawiedzionych potrzeb, nieadekwatnego sposobu ich zaspokojenia, co jest predyktorem różnych zaburzeń psychicznych – od neurotycznych po poziom psychotyczny [2]. Dla dalszej prezentacji ważne wydaje się nam zwrócenie uwagi na następujące kwestie. Potrzeby, a co za tym idzie, uczucia wynikające ze sposobu ich zaspokojenia nie są stałe i przyrodzone konkretnej osobie[3], ale działają jako zjawiska o zmiennym w naturze polu. Teza ta, mająca podstawy postmodernistyczne, jest dość nietypowa, gdyż przyzwyczajeni jesteśmy rozpatrywać potrzeby jako elementy struktury osobowości, czyli jej sferę motywacyjno-potrzebową. Jaźń jest procesem ciągłym w zmieniającym się polu społecznym, a potrzeby wynikają z bieżącej sytuacji lub kontekstu tego pola. Otwartość siebie i wrażliwość na granicę kontaktu są niezbędnymi warunkami naturalnego procesu powstawania i dopełniania gestaltów. Uczucia powstające w tym procesie towarzyszą zaspokojeniu potrzeb i przyczyniają się do adekwatnego doświadczenia aktualnej sytuacji [4]. Jednak naturalny proces Ja może zostać zdeformowany w wyniku chronicznej lub traumatycznej frustracji funkcji id, m.in szczególności, potrzeb i odpowiednich przejawów emocjonalnych. Współczesna kultura pedagogiczna zmierza do ułatwienia procesu dorastania jednostki, traktując go nie jako projekt rozwojowy, ale jako projekt edukacyjny, który wiąże się z mniej lub bardziej znaczącą korektą o charakterze pedagogicznym. Podczas tego procesu naturalne pragnienia i potrzeby zostają zastąpione introjekcyjnymi, przejawy emocjonalne nabierają haraczy, chronicznego charakteru, a osobowość nabiera określonej struktury, uodporniając się na zmiany w kontekście pola. Na tym tle twórcza adaptacja jest po prostu niemożliwa. Pomimo możliwości mniej lub bardziej komfortowej egzystencji w takiej sytuacji, wiele z tych dzieci w późniejszym życiu, ze względu na intensywny dysonans powstający w przestrzeni życiowej[5], kończy jako klienci psychoterapeutów, aby zapobiec negatywnej ocenie podejścia do roli rodziców w rozwoju psychicznym dziecka, należy zauważyć, że znaczące aspekty Ja w ogóle, a w szczególności jego przejawy emocjonalne, mają zasadniczo charakter introjekcyjny. Nic, co nigdy nie było zjawiskiem kontaktu jednostki z otoczeniem, nie może w znaczący sposób determinować funkcjonowania Ja. Jeśli chodzi o emocjonalne zjawiska psychiczne, teza ta jest następująca. Podniecenie, jakiego doświadcza dziecko w procesie kontaktu z otoczeniem, jest początkowo stosunkowo niezróżnicowane. I to rodzice lub osoby ich zastępujące pomagają dziecku werbalnie zidentyfikować to podekscytowanie, a tym samym w znaczący sposób je uchwycić. Oczywiście rodzice w tym procesie kierują się własnym doświadczeniem interakcji z otoczeniem (często także o charakterze traumatycznym i przez to dość zdeformowanym), którego znaczna część została zdeterminowana z kolei wpływem własnych rodziców. 6]. Zatem emocjonalne i mentalne przejawy „ja” są wynikiem dziedzictwa społecznego. Nie ma jednak innego wyjścia – w przeciwnym razie może nie dojść do werbalnego zapisu określonego rodzaju pobudzenia emocjonalnego u dziecka, co etiologicznie może determinować aleksytymię u dziecka w przyszłości. Jest to drugi czynnik etiologii aleksytymii, po wskazanym powyżej braku doświadczenia frustracji potrzeb. Więc,nazwa przeżywanych przez człowieka emocji i uczuć kształtuje się poprzez introjekcję, której treścią są projekcje rodziców. Powyższe dotyczy także potrzeb społecznych realizowanych w procesie życiowym. Człowiek nie może chcieć czegoś, z czym nie ma kontaktu. Nie da się na przykład doświadczyć potrzeby miłości, tak jak nie da się bronić swoich granic bez odpowiedniego doświadczenia. Chłód emocjonalny i niezdolność do empatii, a także skłonność do łączenia się, można wytłumaczyć tym samym mechanizmem. Człowiek uczy się zatem potrzeb społecznych, a także, co ważne, tego, jak je zaspokajać w procesie kontaktu z otoczeniem. Warto jednak zauważyć, że za tym mechanizmem kryje się także utrata zdolności do twórczej adaptacji, gdyż „wyuczone” potrzeby i sposoby ich zaspokajania zakłócają naturalny przebieg samoprocesu, przytępiając wrażliwość na zmieniające się pole. Wiele potrzeb (zwłaszcza tych, których powstawanie wiązało się z wysokim poziomem lęku) nabiera charakteru chronicznego, a ich zaspokojenie przynosi jedynie chwilową ulgę. Na przykład ci, którzy są w chronicznym stanie pobudzenia, potrzebują uznania, miłości, opieki itp. może określić zachowanie danej osoby i sposób, w jaki wchodzi w interakcję w terenie, niezależnie od zmieniającego się kontekstu. Osoba taka staje się jak koń barona Munchausena, któremu oderwano tylną część ciała, co uniemożliwiało mu picie wody. Z powyższego wynika, że ​​potrzebne są te same mechanizmy istotne dla rozwoju psychicznego człowieka dla zdrowego funkcjonowania siebie, a jednocześnie determinując różne zaburzenia psychiczne. Jaźń od samego początku swego rozwoju znajduje się pomiędzy Scyllą introjekcji a Charybdą semantycznej próżni. Zatem nie ma idealnych rodziców: bez względu na to, jak zorganizują proces pedagogiczny, zaburzenia psychiczne w przyszłości w mniej lub bardziej wyraźnej formie u ich dzieci są nieuniknione. Co więcej, szczególnie poważne zaburzenia psychiczne powstają w wyniku wychowania przez rodziców, którzy dążą do doskonałości i bezbłędnego wychowania dziecka. W tym przypadku dziecko znajduje się w polu niezwykle wyraźnego niepokoju, niszcząc siebie. Dlatego kluczem do względnego zdrowia psychicznego dziecka jest zdolność rodziców do zaakceptowania swoich niedoskonałości. Dopiero w tym momencie rodzice mają możliwość wyboru, co pomaga rozwijać u dziecka zdolność dokonywania wyborów. Twórczy charakter procesów myślowych. Teoria i praktyka podejścia Gestalt zakłada prymat zjawisk emocjonalnych nad wszystkimi innymi. Czy jednak stanowisko to jest rzeczywiście uzasadnione, biorąc pod uwagę holistyczny charakter założeń terapii Gestalt? Myślę, że procesy myślowe (charakteryzujące głównie funkcję osobowości) i zachowanie (związane z funkcją ego) są nie mniej ważne zarówno dla rozwoju człowieka, jak i dla psychoterapii. Być może prymat zjawisk emocjonalnych nad psychicznymi i behawioralnymi tłumaczy się z jednej strony względną prostotą przejawów tych pierwszych, determinującą większą dostępność w terapii, a także teoretycznym brakiem opracowania problemu myślenia i zachowania w podejściu Gestalt, natomiast z duchem czasu, w którym rozwijała się terapia Gestalt zarówno w latach 60. w USA, jak i w latach 90. na przestrzeni poradzieckiej. W obu przypadkach w kulturze dominowały nastroje anarchiczne – czy to ruch „dzieci kwiatów” w Ameryce pod hasłem „Niech wszystko, co w środku się wyleje”, czy posttotalitarna, także anarchiczna w swej istocie, kultura dawnej Republiki Radzieckie z charakterystycznymi dla siebie wybuchowymi tendencjami do autoekspresji powstrzymują się do tego momentu. Czas mija, trendy kulturowe ulegają przemianie, bunty nastolatków o anarchicznym charakterze stały się historią, szkoły psychologiczne i psychoterapeutyczne stabilizują się dzięki coraz wzmocnionym podstawom metodologicznym i teoretycznym.nadbudowa. Można jednak zauważyć, że terapia Gestalt od okresu kalifornijskiego po dzień dzisiejszy wyznacza praktykę terapeuty Gestalt, która zakłada pierwszeństwo przeżyć emocjonalnych. Często zjawisko to tłumaczy się kategorią kontaktu i obecności, które rzekomo mają a priori charakter emocjonalny. Teza ta stoi jednak w wyraźnej sprzeczności z holistycznymi podstawami metodologicznymi podejścia Gestalt. Co więcej, czysto emocjonalny charakter kontaktu (dialog, spotkanie, obecność – tę najważniejszą kategorię możesz nazwać jak chcesz) nie wydaje mi się oczywisty. Przecież w momencie kontaktu jestem obecny w terenie ze swoimi uczuciami, myślami i czynami[7]. Pomimo oczywistości tej tezy, idee dotyczące poznawczych i behawioralnych aspektów obecności we współczesnym podejściu Gestalt nie są dostatecznie rozwinięte. Ta część artykułu jest próbą analizy istoty procesów myślowych, przeprowadzoną zgodnie z postmodernistyczną metodologią podejścia Gestalt. Jaka jest zatem natura myśli, które powstają w człowieku? Wydaje mi się, że w środku nie ma nic, co pierwotnie nie należało do otoczenia. Jak zauważono powyżej, uczucia doświadczane przez osobę (a dokładniej forma ich wyrażania i oznaczania) są wynikiem długiego procesu introjekcji otoczenia. To samo tyczy się potrzeb, które dostrzega. Myślę, że pojawiające się myśli i odpowiadający im sposób prezentacji nie stanowią wyjątku na tej liście. Myślenie dziecka znacznie różni się od myślenia osoby dorosłej ze względu na znacznie mniejszy zasób obrazów, wspomnień, faktów itp. Jednak z biegiem czasu, poprzez introjekcję, która leży u podstaw szkolenia i edukacji, zgromadzonych informacji staje się coraz więcej. Rozwój procesów myślowych następuje poprzez dekonstrukcję istniejącej wiedzy. Zatem myślenie człowieka jest ograniczone ogółem faktów i obrazów, z którymi się posługuje. Coś nie może pojawić się na zewnątrz jako idea, która nie miałaby podstawy w wcześniejszych doświadczeniach interakcji w terenie. Oczywiście procesów myślowych nie da się wytłumaczyć wyłącznie dekonstruktywną tendencją poznawczą. Zdekonstruowane elementy poznawcze podlegają późniejszej konstrukcji, której wyniki podlegają wtórnej introjekcji[8]. Zatem wszystkie wymienione nurty tworzą nie tylko sekwencję, ale zamknięty, stały cykl „introjekcji – dekonstrukcji – konstrukcji – introjekcji”, rozwijający się zgodnie z dialektycznym prawem wzajemnego przejścia zmian ilościowych i jakościowych. Jest oczywiste, że istotne miejsce w tym cyklu zajmuje introjekcja, którą podzieliłbym na pierwotną i wtórną. Funkcją pierwszego jest akumulacja obrazów, faktów, wiedzy, objawiającej się zjawiskami kontaktu w terenie, natomiast drugi służy rejestrowaniu wyników operacji umysłowych i przyswajaniu nowych, mniej lub bardziej oryginalnych, własnych pomysłów. Wewnętrzna logika procesów myślowych człowieka polega na systemowym równoważeniu z jednej strony introjekcji, a z drugiej wątpliwości objawiającej się tendencją dekonstruktywno-konstruktywną [9]. To zwątpienie, zjawisko charakteryzujące ludzkie myślenie, przyczynia się do stymulacji dynamiki cyklu myślowego, gdyż aktualizuje dekonstruktywno-konstruktywną tendencję twórczą. Sytuacje kulturowe lub społeczne, które wymagają tłumienia wątpliwości, zatrzymują proces twórczego myślenia i sprzyjają stagnacji myślenia. Myślę, że zjawisko to może charakteryzować pochodne kontekstów społecznych na wszystkich poziomach – od rodzinnego po kulturowy. Stopień oryginalności myślenia jednostki wynika z intensywności dekonstrukcji i późniejszego wtórnego konstruowania nowych idei i obrazów. Przy słabo wyrażonej tendencji do „dekonstrukcji - konstrukcji wtórnej” człowiek jest bardziej skłonny do odtwarzania obrazów, które kiedykolwiek w jego doświadczeniu pojawiły się na granicy kontaktu. I odwrotnie, ze znaczną dotkliwościąDzięki tej tendencji myślenie jednostki będzie odznaczało się oryginalnością. Przypomnę jednak, że heurystyczna wartość myślenia człowieka jest ograniczona poznawczą kondensacją jego doświadczenia kontaktu w terenie. Myślę, że dlatego tak rzadko zdarzają się rewolucje w myśleniu człowieka, wyznaczające pojawienie się nowego paradygmatu. Ponadto przy takim rozumieniu myślenia stajemy przed problemem agnostycyzmu. Myślenie człowieka przypomina proces zabawy dziecka zestawem konstrukcyjnym – po rozebraniu kolejnej konstrukcji dziecko buduje nową konstrukcję, czasem znacząco różniącą się od poprzedniej, wykorzystując te same klocki. Te bloki ludzkiego myślenia to nic innego jak obrazy rzeczywistości, których podobieństwo do samej rzeczywistości jest warunkowe. Nawet nauka, choć twierdzi, że jest obiektywna, opiera się wyłącznie na obrazach rzeczywistości. Co więcej, biorąc pod uwagę zamknięty cykl, według którego zorganizowane jest ludzkie myślenie, wszystko, co dzisiaj powiemy o rzeczywistości, jest już cytatem. Dlatego źródeł idei współczesnych autorów można doszukiwać się w dziełach ich poprzedników. Zatem myślenie ludzkie ma charakter kompilacyjny. Dlatego każda próba odkrycia prawdy o naturze rzeczywistości i człowieka jest skazana na niepowodzenie, a bezkompromisowe trzymanie się tego pragnienia obarczone jest rozpaczą. Wyjściem z tej sytuacji mogłoby być przeniesienie akcentu z rezultatu, jakim jest formułowanie rzetelnej wiedzy, na sam twórczy proces myślenia. W tym miejscu prezentacji dochodzimy do znaczenia myślenia i procesów myślowych psychoterapia. Naturalnie zachodzący proces „ja” zakłada odpowiadający mu, wolny od zakłóceń proces myślenia. Jednocześnie człowiek jest wrażliwy na myśli i obrazy, które powstają i zastępują się nawzajem; gdy zmienia się kontekst pola, może zmieniać się także treść myśli. Jednakże swobodne procesy myślowe mogą zostać przerwane i utrwalone w wyniku wczesnej edukacji poprzez nadmierną introjekcję. Niektóre wyobrażenia o sobie i otaczającym Cię świecie mogą okazać się sztywno utrwalone i odporne na zmiany, często zastępując rzeczywistość. W tym przypadku chroniczne introjekcyjne obrazy stają się ważniejsze od rzeczywistości, uniemożliwiając otrzymanie nowych wrażeń, które mogłyby przekształcić sztywne struktury poznawcze. Jeśli więc np. atrakcyjna kobieta introjektowała obraz siebie jako brzydkiej, to zmiana jej okazuje się nie taka prosta – ma tendencję do patrzenia na wszelkie reakcje z pola przez pryzmat tego introjektowanego obrazu. Pomijanie tego zjawiska w terapii jest co najmniej nieuzasadnione, gdyż trudno przecenić jego znaczenie dla deformacji kontaktu z otoczeniem i w konsekwencji pojawienia się niepokojących objawów. O istocie aktów behawioralnych i procesów planowych Na samym początku tego akapitu pragnę zauważyć, że akt behawioralny jest pochodną procesów emocjonalnych i mentalnych Ja, zachodzących w rzeczywistym kontekście. Teoria pola zachęca nas do postrzegania zachowania jako integralnej funkcji siebie i środowiska. Z jednej strony akt behawioralny motywowany jest odpowiednimi potrzebami, emocjami, uczuciami, myślami i obrazami, z drugiej strony aktualnym stanem kontekstu terenowego. Co więcej, jak zauważyliśmy powyżej, z kolei emocjonalne i poznawcze składniki samoprocesu są również zjawiskami sytuacji. Akt behawioralny możemy zatem uznać za zjawisko polowe drugiego rzędu[9]. W tym względzie funkcja ego jest zdeterminowana kontekstem relacji pomiędzy dwoma czynnikami – samym „ja” i środowiskiem. W związku z tym o naruszeniu funkcji ego można determinować z jednej strony wpływ środowiska, a z drugiej funkcjonowanie id i osobowości. Rozróżniłbym pierwotne i wtórne naruszenie funkcji ego. Podstawowa funkcja ego może zostać zakłócona w obliczu frustracji ze strony otoczenia. Proces przekształcania sytuacji ostrej o dużym natężeniu w sytuację przewlekłą o niskiej intensywności polega na utrwalaniupoczątkowo reaktywne wzorce zachowań, które z czasem ulegają sztywnieniu i wyznaczają specyficzny anachroniczny sposób organizowania kontaktu z otoczeniem. Ten mechanizm zakłócenia twórczej adaptacji odpowiada neurotycznemu rejestrowi klinicznemu [2]. Jest ona opisana w większości podręczników dotyczących terapii Gestalt. Jednakże funkcja ego, ze względu na jej polideterminizm, może zostać wtórnie zakłócona poprzez asymilację lub reakcję na zdeformowane przejawy funkcji id i (lub) osobowości. Ponieważ zachowanie jednostki wynika z jej świadomości potrzeb i uczuć, naruszenia funkcji id o charakterze neurotycznym, borderline lub psychotycznym determinują odpowiednie naruszenia funkcji ego. Co więcej, taki mechanizm naruszenia jest obarczony znacznie poważniejszymi konsekwencjami i bogatszymi objawami, które należy wziąć pod uwagę w procesie terapii. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku wtórnego naruszenia funkcji ego z powodu nieodpowiedniego funkcjonowania osobowości. Chroniczne wyobrażenia o sobie i otaczającym je świecie potrzebują odpowiedniego wsparcia nie tylko poprzez adekwatny do nich proces myślowy, ale także wzmacniające je zachowania, których skutki asymilowane są w doświadczeniu potwierdzającym chroniczne obrazy. W przypadku wtórnego naruszenia funkcji ego w trakcie terapii nie wystarczą proste eksperymenty mające na celu bezpośrednie jego wsparcie. W tym przypadku nadrzędnym celem terapii jest przywrócenie elastyczności procesów poznawczych i życiowych [10] z uwzględnieniem dynamiki pola. Innymi słowy, aby przywrócić zdolność do twórczej adaptacji, należy najpierw zadbać o początkowe informacje dotyczące kształtowania zachowań dostarczane przez funkcje id i osobowość. Niedocenianie opisanych mechanizmów często prowadzi do ślepego zaułka wraz ze wzrostem oporu klienta, zamieszaniem i bezradnością terapeuty, który staje się niczym osoba pukająca do zamkniętych drzwi domu że to, co zostało powiedziane na temat dysfunkcji wtórnych, wiąże się nie tylko z funkcjami ego, ale także z funkcjami id i osobowości. Na przykład pierwotne naruszenie ego, objawiające się nieadekwatnym do kontekstu sposobem organizacji kontaktu i (lub) naruszenie osobowości, polegające na odwoływaniu się do chronicznie zniekształconych obrazów rzeczywistości, może przesądzać o wtórnym naruszeniu id z doświadczeniami i pojawiającymi się potrzebami nieadekwatnymi do sytuacji, których leczenie w zwykły sztywny sposób zamknie błędne koło zakłócenia twórczej adaptacji. Podobny mechanizm wydaje się zachodzić w przypadku wtórnych naruszeń wyobrażeń o sobie i otaczającym świecie poprzez zdeformowane funkcje id i ego. Kontynuując dalszą analizę dialektycznej dynamiki „ja”, najwyraźniej można wykryć dysfunkcję trzeciego stopnia – zachowanie deformuje obrazy i myśli, co z kolei prowokuje pojawienie się haraczy formacji emocjonalnych i potrzeb itp. Opisana sytuacja wyjaśnia wiele trudności pojawiających się w procesie terapeutycznym. Kilka słów o problemie wyboru, który jest bezpośrednio powiązany z dynamiką aktów behawioralnych. Zasadą regulującą adaptację twórczą jest nie tyle kontakt, co wybór kontaktu. To właśnie umiejętność wyboru jest kryterium zdrowia psychicznego. Przeciwieństwem wyboru jest często introjekt. Na przykład: „Nie należy bić dzieci i kobiet”, „Zdrada to podły czyn” itp. Utrata wyboru poprzez introjekcję zakłóca kontakt i uniemożliwia osobie pełną obecność w każdym momencie swojego życia. Miejsce kontaktu zajmują nawykowe, sztywne sposoby zachowania, regulowane przez chroniczną sytuację o niskiej intensywności. Jednocześnie nie ma możliwości przekształcania wzorców zachowań zgodnie ze zmieniającym się kontekstem pola. Na marginesie rozważanej sytuacji należy podkreślić wagę niedziałanie samo w sobie, ale możliwość jego wyboru. Dlaczego nie pozwolić sobie na przykład na uderzenie kogoś, zdradzenie, oszukanie itp.? Co ciekawe, w momencie podjęcia decyzji często zanika potrzeba wykonania działania. Co więcej, zachowania aspołeczne są często konsekwencją nie permisywizmu, ale wręcz przeciwnie, zakazów wywołujących protest i chęć ich zniszczenia. Tendencją związaną z tym mechanizmem naruszania twórczej adaptacji jest chęć walki o swoje uprawnień, które pojawiają się dopiero po utracie możliwości dokonania wyboru odpowiadającego aktualnemu kontekstowi terenowemu. Kultura współczesna, demokratyczna w swej istocie, obfituje w wiele praw, które znajdują odzwierciedlenie w różnych zjawiskach kulturowych – od opinii publicznej po proces legislacyjny. Cechą uzupełniającą jest oczywiście ten sam zestaw zakazów i ograniczeń, które przejawiają się w tych samych zjawiskach kulturowych. Nie dyskutując i nie kwestionując w tym artykule słuszności tego nurtu kulturowego, odnotuję jednak, że paradoksalnie opisana sytuacja wyraźnie ukazuje bezradność wyborczą człowieka. Przecież jeśli istnieje możliwość wyboru, wówczas ujawnia się cały absurd prawa do życia, zdrowia, opieki, miłości, bycia kobietą itp.[11] Dlaczego więc nie postulować prawa do kłamstwa, zdrady, szaleństwa itp. Myślę, że dzięki temu życie wielu ludzi uległoby ogromnemu uproszczeniu – gdy tylko zjawiska psychiczne, społeczne i behawioralne staną się oczywiste, naturalne i zalegalizowane, zniknie potrzeba walki o ich prawo do życia lub strach przed spotkaniem z nimi. Należy uznać, że kłamstwa, szaleństwo, zdrada, różnice płci itp. istnieją niezależnie od naszego stosunku do nich, a nawet, w pewnym sensie, są nieuniknione. Zakończenie Artykuł ten stanowi jedynie szkic, szkic, a raczej wstęp do projektu badania istoty zjawisk psychicznych. Refleksje, na które zwrócono uwagę, mają na celu nie tyle udzielenie odpowiedzi na złożone pytania teorii i praktyki psychologicznej i psychoterapeutycznej, ile raczej identyfikację problemów i zasobów istniejących w tym obszarze, na przykład adekwatności tradycyjnego nacisku na doświadczenia i ich ekspresja, aksjomatyczna dla współczesnej rosyjskiej terapii Gestalt, okazuje się nie taka oczywista. Emocje i uczucia, będąc formacją wtórną w stosunku do pragnień i potrzeb pojawiających się w polu, służą jako wyznacznik tych ostatnich i są ważne dla umieszczenia w kontakcie terapeutycznym o tyle, o ile wskazują aktualny stan nie tylko samego kontaktu ale także proces zaspokajania potrzeb. Ponadto ważna dla terapii jest idea kontaktu realizowana przez wszystkie funkcje Ja jednocześnie, dlatego obecność w kontakcie organizowana jest nie tylko przez przeżycia i potrzeby emocjonalne, ale także sposób myślenia i zachowania. Możliwe, że tradycyjne spojrzenie na rozpoczęcie cyklu kontaktu ze świadomością rzeczywistej potrzeby i towarzyszących tej świadomości uczuć nie jest już tak bezsporne. Wskazane może być także uwzględnienie w procesie terapii poziomu dysfunkcja siebie. Strategia terapeutyczna powinna opierać się na poglądach dotyczących dysfunkcji pierwotnej, wtórnej lub trzeciorzędnej. Idee dotyczące introjektywnej natury zjawisk psychicznych mogłyby zostać wykorzystane do konstruowania procesu terapii jako projektu rozwojowego. Istotnym zmianom powinna ulec także teoria i praktyka kliniczna z punktu widzenia postmodernistycznego modelu zjawisk psychicznych. Klasyczna diagnostyka kliniczna z naciskiem na symptomatologię i syndromologię ma znaczenie dla indywidualistycznego rozumienia osobowości [3, 7, 10, 11], jednak wraz z utratą oparcia metodologicznego w postaci stabilnej struktury osobowości, znaczenie diagnoz współczesnych klasyfikatory tracą jakiekolwiek znaczenie. Tradycyjny lekarz staje się jak osoba próbująca złapać promień słońca, ulepszyć wszystko iposzerzając zakres środków i narzędzi tego beznadziejnego polowania. Diagnoza kliniczna o charakterze postmodernistycznym powinna raczej odwoływać się do proceduralnych naruszeń „ja”. Ponadto warto również zauważyć, że w swej skrajności paradygmat postmodernistyczny, oparty na zasadach antyrealizmu i antyesencjalizmu, zmierza w ogóle do zaprzeczenia istnieniu patologii psychicznej, a także analizy zdrowia psychicznego obiecujący może być problem stosowany, który nie został jeszcze w pełni rozwinięty, podejście Gestalt, które leży na styku zagadnień filozoficznych, a także kulturoznawstwa i antropologii. Mówimy o procesie twórczej ewolucji człowieka i kultury. Na przykład, jakie są mechanizmy ewolucji kulturowej z metodologicznego stanowiska teorii pola? Czy zjawiska emocjonalne, poznawcze i behawioralne można postrzegać jako charakteryzujące jaźń kulturową? Jak przebiega proces transformacji kulturowej w różnych dziedzinach – nauce, filozofii, sztuce? Jakie mechanizmy pośredniczą w zmianie paradygmatów, stylów, kierunków i szkół? Podsumowując, wracając do powyższej analizy etiologicznej procesów mentalno-emocjonalnych i odpowiadających im aktów behawioralnych, należy zauważyć, że pomimo naturalnych trudności związanych z tym procesem? transformacji myślenia, ewolucja podejścia Gestalt wyraźnie wskazuje na zmianę nie tylko w teorii, ale także w praktyce, transformację nie tylko w obrębie samego procesu terapeutycznego, ale także obszarów z nim sąsiadujących. Literatura: Baudrillard J. Przejrzystość zła. – wyd. 2 – M.: Dobrosvet, 2006. – 258 s. Imbir S. Gestalt – terapia kontaktowa. Petersburg, 1999. – 287 s. Kaplan G.I., Sadok B.J. Psychiatria kliniczna. – W 2 tomach – Tom 1. – M.: Medycyna, 1994. – 672 s. Levin K. Psychologia dynamiczna: Wybrane prace. – M.: Smysł, 2001. – 572 s. Perls F. Ego, głód i agresja z angielskiego M.: Smysł, 2000. – 358 s. Perls F., Goodman P. Teoria terapii Gestalt. – M.: Instytut Ogólnych Badań Humanitarnych, 2001. – 384 s. Pogodin I.A. Psychopatologia przez pryzmat analizy filozoficznej i klinicznej // Biuletyn Terapii Gestalt. – Wydanie 3. – Mińsk, 2006. – s.7-17. Pogodin I.A. Psychoterapia w epoce ponowoczesnej // Gestalt of Gestalts: Euroazjatycki Biuletyn Terapii Gestalt. – 2007. – nr 1. – s. 26-37. Pogodin I.A. Fenomenologia procesu twórczego // Biuletyn Terapii Gestalt. - Wydanie 2. - Mińsk, 2006. - s. 16-23. Churkin A.A., Martyushov A.N. Krótki przewodnik po zastosowaniu ICD-10 w psychiatrii i medycynie uzależnień. – M.: Wydawnictwo „Triada-X”, 1999. – 232 s. Kernberg O. Ciężkie zaburzenia osobowości: strategie psychoterapeutyczne. New Haven: Yale University Press 1994. [1] Zatem wyznanie miłości lub nadmiernej troski może być działaniem znacznie bardziej agresywnym niż np. wyrażenie irytacji partnerowi kontaktu. Co więcej, sposób radzenia sobie z agresją w naszym potocznym rozumieniu jest uwarunkowany kulturowo i wiąże się z szerokim repertuarem reakcji. Często znacznie trudniej jest adekwatnie zareagować na agresję w postaci nadmiernej opiekuńczości, wyznania miłości czy wyrażonej chęci zbliżenia się – na przykład ze względu na obawę, że zostaniemy urażeni lub wyjdziemy na osobę odrzuconą.[2] Na każdą diagnozę psychiatryczną jednostki można patrzeć przez pryzmat zaspokojenia potrzeb, które są dla niej szczególnie ważne.[3] Z punktu widzenia podejścia Gestalt tradycyjne, modernistyczne rozumienie osobowości, charakterystyczne dla psychologii akademickiej i zakładające stabilną strukturę determinującą wszystkie istotne wzorce indywidualnego zachowania, koresponduje z wyobrażeniami o zjawiskach neurotycznych (w szerokim, nieklinicznym sensie słowo), gdyż odsyła ono do utraty zdolności do twórczej adaptacji.[4] Spróbuję wyjaśnić tę tezę metaforą: emocje i uczucia są mentalną analogią układu krążenia organizmu, zasilającą nieprzerwany proces powstawania i kończenia gestaltów. Naruszenia funkcji id prowadzą do» [1; 130].