- Powiedz mi, proszę, dokąd mam się stąd udać?- Dokąd chcesz iść? („Alicja w Krainie Czarów”) Czym jest kryzys tożsamości? Stan psychiczny, w którym „nie można uświadomić sobie wewnętrznej konieczności życia – motywów, wartości, czemu towarzyszy naruszenie równowagi emocjonalnej, psychicznej i duchowej. Istnieją procesy i sytuacje życiowe, których nie można rozwiązać za pomocą działań obiektywnych, praktycznych i poznawczych; dlatego rozwiązuje się je za pomocą doświadczenia, które jest rozumiane jako szczególna aktywność człowieka na nowo w świecie i świecie w sobie w krytycznych sytuacjach życiowych” (F.E. Wasiliuk). Kryzys wiąże się z poczuciem niezgodności własnego stanu ze zmieniającymi się wymaganiami otoczenia zewnętrznego. Dostępne zasoby osobiste nie pozwalają osobie realizować dla niego znaczących, podstawowych celów, zainteresowań i potrzeb. Osoba postrzega sytuację jako problematyczną, ale nie potrafi sobie z nią poradzić w znany, nawykowy sposób i dlatego staje przed koniecznością opanowania nowych ról, wypracowania nowych znaczeń i wyznaczenia nowych celów, o których wciąż ma dość niejasne wyobrażenia. Kryzys jest więc zarówno sposobem na nasz rozwój, jak i ceną, jaką za rozwój płacimy. Wielu autorów badało przyczyny kryzysów osobistych i dynamikę wieku. Na przykład E. Erikson zidentyfikował 8 etapów rozwoju osobowości psychospołecznej. Na etapie, który E. Erikson nazwał „dojrzałością średnią”, następuje tzw. „kryzys wieku średniego”. Nadchodzi czas podsumowania pierwszych efektów tego, co udało się w życiu zrobić. Osiągnięcia i perspektywy życiowe są poddawane ponownej ocenie i rewizji. Często wydają się małe i nieistotne, nadzieje - rozbite, a marzenia - niespełnione. Pojawia się niepokój, poczucie, że nie żyje się własnym życiem, spełniając pragnienia innych ludzi i dążąc do celów innych ludzi. Na zewnątrz wszystko jest w porządku, ale nie ma poczucia szczęścia i pełni życia. Zaczynasz myśleć: jakie są Twoje cele? Czy potrzebujesz tego, co robisz? Dlaczego i gdzie celujesz? Pojawienie się takich wątpliwości oznacza, że ​​człowiek wszedł w „przestrzeń” kryzysu, a jego dotychczasowe doświadczenia życiowe nie nadają się do rozwiązywania problemów drugiej połowy życia. Do tego dochodzi poczucie utraty sił, braku energii, „nic mi się nie chce”. Swoją drogą pojawienie się energii będzie znakiem, że poszukiwanie nowych znaczeń i nowych sposobów życia idzie w dobrym kierunku. Jednak na początku kryzysu jest to mało prawdopodobne. Istnieje wiele destrukcyjnych sposobów wyjścia z kryzysu. Na przykład regresja to formy zachowania dzieci, które w okresie niemowlęcym umożliwiły przezwyciężenie problemów poprzez przeniesienie odpowiedzialności na innych. Zaprzeczenie – postrzeganie rzeczywistości zostaje zniekształcone w taki sposób, że problem wydaje się znikać, aktywność maleje, a obszary działania się zmniejszają. Skrajnymi odmianami zaprzeczenia są psychosomatyka, nerwica, psychoza. Represja to stan bezczynności oparty na przekonaniu, że w danej sytuacji nic nie da się zrobić, a każde działanie jest skazane na niepowodzenie. Podejmowanie decyzji wybiegającej w przyszłość. Ścieżki te prowadzą do osłabienia lub uniknięcia dyskomfortu psychicznego i lęku bez rozwiązania kryzysu, przyczyniają się do uniknięcia niebezpiecznych sytuacji, ale nie rozwiązują istniejącego problemu. Konstruktywnym wyjściem z kryzysu jest ukształtowanie nowych postaw wobec świata, nowych wartości i znaczeń, świadomość problemu i przemyślenie sytuacji, opanowanie nowych wzorców zachowań, gotowość do wzięcia odpowiedzialności za konsekwencje własnego wyboru.