Od autora: Moje przemyślenia na temat rodzicielstwa w kontekście historii naszego kraju W zachowanych źródłach rosyjskich: „Opowieść o kampanii Igora”, „Nauczanie Światosława”. w kronikach, w eposach rodzicem jest przede wszystkim ojciec: pobożny, religijny, ściśle przestrzegający zwyczajów swoich przodków, przygotowujący syna do dziedziczenia jego dorobku (zarówno materialnego, jak i duchowego). Charakterystyczne jest, że relacje dziecko-rodzic we wczesnym dzieciństwie prawie nie są opisywane. Syn lub córka natychmiast osiąga wiek dojrzewania. Szczególnie podkreślana jest oryginalność spadkobiercy, nadzieja pokładana jest w najstarszym pierworodnym synu (majoracie). Jednak w folklorze w wielu przypadkach przewagę ma najmłodszy syn (minorat). Matka w tym kontekście to wierna żona, dobra gospodyni domowa, która wychowała wiele dzieci. W niektórych eposach żona zastępuje męża pod jego nieobecność, zarządzając domem, handlem, a czasem księstwem. Od XVI wieku dotarł do nas kodeks podstaw życia codziennego i rodzinnego – „Domostroy”. Ściśle określa postawę wobec rodzicielstwa jako niezbędnej, obowiązkowej części życia człowieka, niezależnie od jego statusu społecznego. Regulowane są tu zarówno stosunki wewnątrzrodzinne (w których ojciec i w ogóle najstarszy mężczyzna w domu są królem i bogiem, a żona i dzieci są jego podwładnymi), jak i stosunki codzienne, religijne i ekonomiczne. Wskazano, jak od najmłodszych lat prowadzić wychowanie religijne i zawodowe (uczyć dziecko leżąc w poprzek ławki), jak dzielić obowiązki rodzinne, jak zachęcać i karać domowników, jak traktować nowych członków rodziny (zięcia), prawo, synowa itp.), jak przekazać spadek, świętować i opłakiwać, jak odnosić się do tradycji, wierzeń innych ludzi itp. Zbiór ten obowiązywał w niezmienionej formie przez prawie 200 lat, aż do czasów Piotra Wielkiego. Polecane w nim postulaty, w tym te naznaczone znaczną dozą ascezy, ograniczenia emocjonalności w związkach, prowadziły do ​​strategicznej linii życia rodzinnego: „dziadkowie tak żyli i tak nam kazali, reszta jest od złego. ” Chłopcom przyznano preferencję płciową, zachęcano i ceniono posiadanie wielu dzieci. Charakterystyczne jest, że z tamtych czasów do naszych czasów dotarło bardzo niewiele portretów dzieci, nawet osób panujących i portretów rodzinnych, także w sztuce Europy Zachodniej. Najczęściej przedstawiano Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Można przypuszczać, że tradycyjne postrzeganie ojca nie polegało na przedstawianiu żony i dzieci obok niego jako osób znajdujących się niżej w hierarchii. W sztuce Europy Zachodniej pierwszym portretem dziecka jest wizerunek Edwarda VI w niemowlęctwie (XV w.), a pierwszym portretem rodzinnym jest portret pary Grinaldini (XVI w.). przemiany w relacjach dziecko-rodzic, począwszy od najwyższych warstw społecznych, zmiany następowały na skutek względnej emancypacji kobiety-matki i stosunku do obcych wpływów. Zaczął się szerzyć zachodnioeuropejski zwyczaj zbiorowego kształcenia chłopców szlacheckich, począwszy od 10-12 roku życia w szkołach, na uczelniach, w korpusie wojskowym itp. Powszechna stała się potrzeba edukacji dzieci, w tym dziewcząt. Zaczęto cenić wykształcenie artystyczne, etykietę itp. Podstawa zasady „żyli dziadkowie, pradziadkowie żyli i tak kazali” ulega erozji, także czasami siłą – na rozkaz cara. Wśród zwykłych ludzi zmiany te były mało zauważalne. Stosunek do życia dziecka pozostał jako coś mało wartościowego: Bóg dał, Bóg wziął, a wartość życia dorosłych dzieci postrzegano jako uzasadnioną ekonomicznie, przesądzającą o możliwości pracy na rzecz rodziny. Konieczność zdobycia dodatkowej siły roboczej tłumaczy także bardzo wczesne małżeństwa wśród chłopów w XVIII wieku, a żona była zwykle nieco starsza od męża (była zatrudniona jako robotnica - pamiętajcie nianię T. Larinę: Moja Wania była młodsza ode mnie , moje światło, a ja miałem 15 lat. ). Strategia rodzicielska w tamtych czasach była następująca: z dużej liczby urodzonych dzieci podnieść ich maksymalną liczbę do wieku produkcyjnego w celu rozwoju ekonomicznego rodziny i zamożnościstarość rodziców; przekazywać im swoją wiedzę i doświadczenie, a także, gdy dorosną, dawać im bagaż materialny, w zależności od ich statusu społecznego. Dla wszystkich warstw społecznych charakterystyczne było także delegowanie opieki nad dziećmi z matki na inne osoby : w rodzinach zamożnych - nianie, mamki, guwernantki itp. Wśród zwykłych ludzi boimy się dzieci, a także starszych krewnych o różnym stopniu pokrewieństwa, ponieważ matki i ojcowie musieli stale ciężko pracować, a możliwości opieki nad dziećmi były ograniczone. Powszechny był zwyczaj oddawania dzieci rodzinom posiadającym żywiciela rodziny, a w wieku 4-5 lat zamykanym szkółom klasztornym, przerywając w ten sposób więź emocjonalną z matką. W Rosji coś takiego nie miało miejsca. Podobnie jak dawniej, tak i współcześnie dochodziło do nadopiekuńczości ze strony rodziców (zwłaszcza opieki matczynej), i to coraz częściej w stosunku do jedynaków. Przypomnijmy sobie „Minor” Fonvizina i Petrushę Grinev z „Córki kapitana” Puszkina. Wraz z epoką oświecenia upowszechnienie się nauk J. J. Rousseau o potrzebie bezpośredniego, stałego kontaktu niemowląt z rodzicami doprowadziło do realizacji podstawowej roli. matki w wychowaniu dzieci, tzw. „nowe matki” – trend szybko rozpowszechnił się w wykształconych warstwach społeczeństwa europejskiego. Jednocześnie, być może po raz pierwszy w literaturze, w książce „Spowiedź” J. J. Rousseau przedstawił dziecko nie tylko jako małego dorosłego, ale jako szczególnie złożoną osobowość. Dziecko to tabula rasa (czysta tablica), na której życie napisze swoje własne słowa. Idee te, podjęte przez Katarzynę Wielką, stały się podstawą do otwarcia instytucji edukacyjnych dla dziewcząt – instytutów dla szlachetnych dziewcząt – gdzie, według słów Katarzyny, „edukacja matek” stała się kamieniem węgielnym edukacji Literatura tego okresu natomiast wątki, w których dominowały relacje „dziecko – rodzic”, opisywane są w kategoriach „dorosły dominujący – dorosły podrzędny”, czyli tzw. dorosłych dzieci i ich rodziców, jednak rozwój dziecka jako jednostki i wpływ rodziców na ten proces nie zostały dotychczas opisane. Taka sytuacja w literaturze rosyjskiej trwała do lat 30. XX wieku. 19 wiek. Przypomnijmy, że Oniegin miał takie dzieciństwo: „Najpierw Madame poszła za nim, potem zastąpił ją Monsieur... Dziecko było wesołe, ale słodkie”. Wiodącym zadaniem rodziców tej klasy jest dawanie życia i fortuny, wtedy sam los zadecyduje. Wraz z rozwojem społeczeństwa, wraz ze stopniowym osłabieniem patriarchalnego życia wyższych i średnich warstw społeczeństwa, relacje dziecko-rodzic zostaną uregulowane. również się rozwija, którego ideał został zachowany do dziś (troskliwi rodzice, akceptacja aktywnego udziału w życiu dziecka), jeśli zwrócimy uwagę na ogólne zapisy wielu dzieł autorskich z lat 40-50. XIX w. („Dzieciństwo wnuka Bagrowa” Aksakowa, „Dzieciństwo. Dorastanie” Tołstoja, „Oblomow” Gonczarowa) można zauważyć, że rodzina zaczęła traktować małe dzieci nie tylko jako następców rodziny, ale już jako jednostki, które mają indywidualne potrzeby, motywy, różnorodność przeżyć emocjonalnych itp. Wzmocniła się więź emocjonalna dzieci z rodzicami, a przede wszystkim z matką. Nianie i mamki zaczęły pełnić głównie funkcje fizycznej opieki nad dzieckiem, przestały zastępować rodziców w emocjonalnym kontakcie z dzieckiem. Być może ideał rodzicielstwa w rozumieniu Lwa Tołstoja opisany jest w powieści „Wojna i pokój” na przykładzie rodziny Rostowów: miłość i wzajemne zrozumienie między rodzicami, wspólne wytyczne dotyczące wychowania dzieci, umiejętność wzajemnego przebaczania i błędy dzieci, chęć wychowania dzieci, bliski kontakt emocjonalny w rodzinie, rozszerzenie relacji rodzicielskich na dzieci nie spokrewnione więzami krwi (Sonya), a nie ostentacyjny patriotyzm , „nie mają dzieciństwa” pojawiają się w powieści jako dorośli i tylko osobno. Porozrzucane frazy i epizody mogą „dopełnić swoje dzieciństwo”, niestety, niezbyt szczęśliwe (Marya, Pierre, Andrey) lub można zaobserwować permisywizm w wychowaniu na tle słabych wpływ rodzicielski (rodzina Kuraginów), jednocześnie wśród inteligencjiobserwuje się obraz chłopów jako szarej masy, niezdolnej do subtelnego odczuwania i traktującej rodzinę i dzieci jedynie jako maszynę produkcyjną. I choć Niekrasow przepowiada bohaterce swojego wiersza: „Będziesz bity przez męża przodków, a teściowa zagniecie cię na śmierć… Będziesz karmić, pracować i jeść…” w innym słynnym wierszu „Na rosyjskich wsiach są kobiety” – konkluduje: „nasza wielka Rosja, wielki nasz naród rosyjski. Pod koniec XIX wieku ukształtowała się taka koncepcja relacji rodzic-dziecko, kiedy w zaawansowanych inteligentnych rodzinach pojawiła się postawa”. „Ojciec, car i Bóg” zaczął się zmieniać. Dzieciom pozostawiono większą swobodę w wyborze przyjaciół, zajęć i zawodów. Wraz z rozwojem otwartych instytucji edukacyjnych (gimnazjów, szkół wyższych, szkół) zmniejszyła się rola pośredników między rodzicami a dziećmi (nianie itp.). W literaturze i malarstwie pojawia się coraz więcej dzieł, które śledzą drogę od dziecka do dorosłego i wyraźnie ukazują relacje w rodzinie. W malarstwie pojawia się wiele grupowych portretów rodzinnych i portretów dzieci, w których odsłania się ogromny wewnętrzny świat dzieciństwa. W wielu rodzinach ideał wychowania od najmłodszych lat obejmuje pojęcia: „obowiązek wobec króla, ojczyzny, ludu” i kształtuje się przekonanie, że za wewnętrzny świat dziecka i jego naukę odpowiedzialna jest przede wszystkim matka. ojciec jest przede wszystkim odpowiedzialny za stronę materialną i integrację w społeczeństwie. Idee edukacji Uszynskiego i Lefsgatta są szeroko rozpowszechnione. Jednak wśród ogółu społeczeństwa zmiany zachodzą niezwykle powoli. Absolutny patriarchat w rodzinach proletariackich i chłopskich przetrwał do początków XX w. Wraz z nadejściem rewolucji 1917 r. zmiany społeczno-kulturowe miały charakter totalny, uniwersalny, rozciągając się na niemal wszystkie sfery życia ludzkiego, łącznie z systemem wartości, zachowaniem. wzorce, strategie adaptacji osobistej, formy rodziny, modele relacji rodzinnych, role płciowe kobiet i mężczyzn. Ogromne masy ludzi rzuciły się do miasta, kolejna część populacji została dotknięta procesem masowej marginalizacji, gwałtowna utrata dawnego statusu społecznego, niepewność obecnej sytuacji, spowodowała gwałtowne zerwanie tradycji kulturowych, ostre zmiany w relacjach rodzinnych, stan małżeński, treść ról płciowych, modele zachowań reprodukcyjnych. Małżeństwo jest obecnie kochającym, koleżeńskim związkiem dwóch równych sobie członków społeczeństwa komunistycznego, wolnych i jednakowo niezależnych, niewymagającego żadnego oficjalnego potwierdzenia tego związku, co w związku z tym stworzyło grunt pod zniszczenie tradycyjnych podstaw obowiązków i praw w państwie. Dalsze wydarzenia historyczne z jednej strony doprowadziły do ​​potężnego skoku industrializacji, z drugiej do niesamowitego postępu w zapewnieniu powszechnej umiejętności czytania i pisania, dostępu do medycyny, rozwoju public relations i infrastruktury; głębokie pęknięcia w instytucji rodzicielstwa. W rezultacie: silne rozdrobnienie ról ojcowskich i matczynych, niemożność pełnego wykonywania zadań i funkcji rodzicielstwa, brak szczegółowej ciągłości pokoleń, dysfunkcjonalne relacje dziecko-rodzic i wiele więcej zaobserwowano zwrot w stronę rodziny – epoka odwilży, utrwalił się model dzieciocentryczny, stosunkowo „miękkie” relacje między rodzicami a dzieckiem, relacje dziecko – rodzic przepełnione są intensywnością emocjonalną. W kinie, sztuce, literaturze, nauce, w całej ich różnorodności, aktualne zagadnienia dzieciństwa, dorastania, młodości, młodości, dojrzałości i starości, podnosi i ujawnia środowisko psychologiczne w wychowaniu, głęboko ujawnia problemy ojców i dzieci, stopniowo kształtują się nowe ideały dla społeczeństwa (wiara jest nie tylko partyjna, ale także rodzinna). Jednak dalsze zmiany społeczne i gospodarcze doprowadziły do ​​​​nowych, dobrze znanych problemów w rozwoju rodziny (era stagnacji, pierestrojka). Podobnie jak w całej świadomości zbiorowej, w idealnym obrazie rodzica komponent społeczny uległ zmniejszeniu; nastąpiło ostre przechylenie w stronę indywidualizacji;Ja konsumenckie Zniknęło znaczenie aktywnej działalności społecznej, wartość dynastycyzmu w pracy, samokształceniu, a bezpośrednia funkcja rodzica została przeniesiona z rodziny na zewnątrz. Na początku lat 90. zachwiany został uporczywy rodzicielski postulat „studiuj – zostaniesz mężczyzną”, który został zastąpiony innym: „zadomowij się w życiu – reszta przyjdzie sama”. W świadomości współczesnych rodziców, w kulturze męskiej istnieją wyjątkowo złe warunki motywowania dzieci do pracy fizycznej, pracy społecznie użytecznej, do aktywnego poznania otaczającego ich świata, do samopoznania. Istnieje tendencja do chronienia dziecka przed trudnościami, niezależnie od grupy społecznej i zamożności rodziny. Biorąc pod uwagę załamania demograficzne w Rosji, już od trzech pokoleń znaczna część rodzin kieruje się kobiecym modelem wychowania (nadopiekuńczość, autorytaryzm, zakaz ryzyka, sieć powiązań emocjonalnych prowadząca do relacji symbiotycznych, opóźniona autonomia wobec rodzina rodzicielska, infantylizm społeczny itp.). Faktyczny brak dzieci w ciągu ostatnich 40 lat doprowadził do tego, że nie tylko współczesne dzieci, ale także jedno lub dwa poprzedzające je pokolenia, nie mają wystarczającego doświadczenia w komunikowaniu się z bliskimi o różnym stopniu pokrewieństwa, wieku i stanie cywilnym, co utrudnia znalezienie kompromisów we współczesnych rodzinach rodzicielskich. Granice rodziny, jak zauważył psychoterapeuta domowy, dr A.Ya. Varga, dziś są zamknięte, a państwowe otwarte. Wraz z załamaniem się systemu patriarchalnego w rodzinie, począwszy od lat 40. XX w., rola matki nie została już tak wyraźnie ustalona, ​​jak wcześniejsza rola ojca, co często jest podstawą konfliktów wewnątrzrodzinnych pomiędzy rodzicami. Do dziś w świadomości Rosjan obowiązują sprzeczne zasady dotyczące podziału ról w rodzinie. Często pary małżeńskie zgłaszają się do mnie na konsultację z problemem równości, nie potrafią jednak jasno sformułować treści pielęgnowanej przez siebie równości. Co ciekawe, kobiety najczęściej inicjują równość, a to, co oferuje mężczyzna, nie jest przez nią akceptowane. Na przykład w odpowiedzi na propozycję kobiety dotyczącą równości mężczyzna melduje, że wtedy kobieta powinna wypełniać swoje obowiązki dokładnie tak samo jak on, doskonalić męskie umiejętności, demonstrować reakcję bez łez na określone wydarzenia, a on będzie uczęszczał do salonów kosmetycznych, jogi z dziewczynami, przyjaciółmi, wydawać tyle pieniędzy na garderobę, akcesoria itp. Zamieszanie w rolach małżeńskich, rodzicielskich i związanych z płcią prowadzi do powstania tego samego zamieszania we wzorcach zachowań dzieci. Brak w kulturze rosyjskiej jasnych zadań i reguł w modelu rodzicielstwa i małżeństwa jest podstawą walki o władzę i o hierarchiczny status w rodzinie – jest to jedna z najpotężniejszych dysfunkcji w relacjach rodzinnych. W ostatnich latach w kulturze popularnej (telewizji i kinie) upowszechnił się obraz rodziców jako „przodków”. Rodzice starają się być jak ich nastoletnie dzieci lub są bardziej zajęci życiem osobistym niż życiem rodzinnym. Reklama często posługuje się wizerunkiem ojca-nieudacznika, członka rodziny na utrzymaniu, ojca-głupca. Matka w tym przypadku jawi się jako głowa rodziny. Generalnie ideał rodzica pozostaje niezmienny przez długi czas. Są to przyjacielscy mąż i żona, którzy się szanują, gdzie jeden rozwiązuje problemy strategiczne, drugi taktyczne w życiu rodzinnym; To ludzie, którzy nie piją, są pracowici, lojalni wobec siebie i cieszą się szacunkiem w społeczeństwie. Pomagają także własnym rodzicom, wychowują kilkoro dzieci, wpajając im dobre maniery, przywiązują dużą wagę do edukacji swoich dzieci, oszczędzają na to pieniądze i uczą je obrony swoich interesów. Wydaje mi się, że we współczesnych rodzinach w mniejszym stopniu zachęca się do podejmowania ryzyka i dążenia do pewnych nieosiągalnych celów. Pomimo zmian i bolączek w instytucji rodzicielstwa, dziś można zaobserwować korzystną tendencję we wzroście liczby osób chcących i gotowych przygotować się z wyprzedzeniem do nadchodzącej roli ojca, matki, świadomie.