Od autora: W serii artykułów przedstawiono wyniki badań lęku dziecięcego z lat 2011-2014, przeprowadzonych przez nas w jednej z gimnazjów w Petersburgu. Napisane we współautorstwie (link do publikacji znajduje się na końcu artykułu). *Adolescencja ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia poziomu lęku i napięcia psycho-emocjonalnego. Wiadomo, że dzieci w wieku 12–14 lat charakteryzują się tak wysokim poziomem lęku, jak w żadnym innym wieku, a dominującym przejawem emocji jest negatywny [2]. Wysoki poziom tych wskaźników przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychosomatycznych, nerwic szkolnych, trudności w aktywności intelektualnej, niepowodzeń w nauce i trudności w komunikowaniu się. W okresie kryzysu nastoletniego, jak pisze H. Remschmidt, „wraz z ujednoliceniem procesów biologicznych, radykalnymi zmianami somatycznymi, licznymi zmianami psychicznymi, gwałtownymi starciami ze społeczeństwem i jego instytucjami (domem rodzinnym, szkołą, wspólnotą zawodową itp.)” [3 ].Istotność tego badania wynika z faktu, że coraz bardziej złożony nowoczesny system edukacji ogólnej przyczynia się do częstego i długotrwałego stresu wśród uczniów. W efekcie wzrasta u nich poziom lęku, niepokoju, stresu psycho-emocjonalnego, pogarsza się samopoczucie, spada nastrój i aktywność poznawcza. Dzieciom trudniej jest sprostać wymaganiom programu szkolnego i częściej chorują. Rozbieżność między ich możliwościami psychofizjologicznymi a wymaganiami szkolnymi jest typowa dla większości dorastających uczniów [4]. Dlatego zdiagnozowanie negatywnego stanu psycho-emocjonalnego jest konieczne, aby w porę zidentyfikować dzieci w wieku szkolnym podatne na stany dystresu i nauczyć ich niezbędnych umiejętności. Celem pracy było określenie możliwości skutecznej korekcji lęku szkolnego i stanu psychoemocjonalnego dzieci w kryzysie nastoletnim poprzez naukę oddychania przeponowo-relaksacyjnego z wykorzystaniem biofeedbacku (BFB). W tym celu przeprowadzono diagnozę poziomu lęku sytuacyjnego, lęku osobistego oraz stresu psychoemocjonalnego u dzieci, identyfikując grupy ryzyka w tych kategoriach. Uczniowie z wynikami zaawansowanymi i wysokimi grupowani są w grupy 6-8 osobowe. Jedna grupa uczestniczyła w zajęciach z wykorzystaniem treningu komunikacyjnego, druga – lekcjach z biofeedbackiem. Praca korekcyjna metodą biofeedbacku przewidziana jest na 10 sesji, 2-3 razy w tygodniu [5]. Treningi odbywały się 3-5 razy w tygodniu. Łączna liczba zajęć to 10 lekcji. W eksperymencie wzięło udział 76 osób: 31 chłopców i 45 dziewcząt. Diagnostykę psychologiczną młodzieży w wieku 13–14 lat przeprowadzono na podstawie gimnazjum GOU nr 343 obwodu Newskiego w Petersburgu. . Prace korygujące przeprowadzono z wykorzystaniem treningu komunikacyjnego i sesji biofeedbacku. Użyliśmy kompleksu sprzętu i oprogramowania A.A. Smetankina „DAS-BOS - Biosvyaz”. Zastosowano następujące metody: 1) „Diagnostyka stanu lęku sytuacyjnego i lęku osobistego” Ch.D. Spielberger – Yu.L. Khanina.2) „Metodologia diagnozowania poziomu lęku szkolnego” Phillipsa3) „SAN – dobre samopoczucie, aktywność, nastrój.”4) „Integralna ocena stanu psycho-emocjonalnego” A.E. Wessmann - D.F. Rix.5) „Ośmiokolorowy test osobowości” M. Lüschera.6) „Metoda określania temperamentu” G. Eysencka (EPI, formularz A).7) Pomiary tętna za pomocą urządzenia do badania i monitorowania układu sercowo-naczyniowego w systemie „Palstream” w grupie kontrolnej i eksperymentalnej. Podstawowe badanie diagnostyczne wykazało, że według wyników ankiet 91% uczniów klas siódmych charakteryzuje się wysokim i bardzo wysokim poziomem lęku sytuacyjnego oraz jest narażonych na ryzyko wystąpienia objawów lękowych, psychotycznych. -napięcie emocjonalne i duża podatność na stres (patrz ryc. 1 i 2). Ryż. 1. Stosunek uczniów z normatywnymi i wysokimi wskaźnikami lęku psycho-emocjonalnegonapięcie i duża podatność na stres. Spośród nich u 17% wystąpił zwiększony i wysoki poziom lęku sytuacyjnego i ogólnego lęku szkolnego (patrz ryc. 2). Wskazuje to na niezadowalający ogólny stan psycho-emocjonalny ucznia, związany z różnymi formami jego włączania w życie szkoły. 13% charakteryzuje się doświadczaniem stresu społecznego, natomiast 9% charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem stresu. 11% ma sfrustrowaną potrzebę osiągnięć, 4% ma z tego powodu bardzo duży niepokój. 39% uczniów boi się wyrażać siebie, z czego 22% ma bardzo wyraźny strach. Strach przed sytuacją związaną z testem wiedzy jest typowy dla 29%, z czego 5% jest w stanie silnego lęku. U 36% nastolatków obserwuje się podwyższony i wysoki poziom lęku przed niespełnieniem oczekiwań innych. Zwiększony poziom lęku w sytuacji rozbieżności oczekiwań charakteryzuje 21%, z czego 14% wyraziło strach. 17% charakteryzuje się niską odpornością fizjologiczną na stres. Wyczerpanie psychofizjologiczne odczuwa 11%. Analiza problemu i lęków w relacjach z nauczycielami wykazała, że ​​u 32% uczniów występuje podwyższony poziom lęku, w tym u 14% jego poziom jest bardzo wysoki. Ryż. 2. Wyniki podstawowego badania diagnostycznego uczniów w wieku 12-14 lat Kolor ciemny wskazuje na wysoki poziom lęku i stresu psycho-emocjonalnego. Kolor jasny wskazuje na podwyższony poziom lęku i stresu psycho-emocjonalnego. 1 – Poziom podwyższony i wysoki lęku sytuacyjnego i ogólnoszkolnego lęku; 3 – frustracja potrzeby osiągnięć; 5 – strach przed sytuacją sprawdzania wiedzy; niespełniania oczekiwań innych; 7 – zwiększony poziom lęku w sytuacji niespójności oczekiwań; 8 – niska odporność fizjologiczna na stres; 9 – problemy i lęki w relacjach z nauczycielami. Oceniając stan funkcjonalny, 70% uczniów zidentyfikowano jako charakteryzujących się napięciem psycho-emocjonalnym i szybkim wyczerpaniem psychicznym. Niski poziom dobrostanu stwierdzono u 41%, z czego 29% określiło swój stan zdrowia jako zły. U 58% młodzieży stwierdzono aktywność poniżej średniej, z czego 30% charakteryzowało się niską aktywnością. Obniżony nastrój odnotowano u 25%, z czego 8% miało wyraźnie zły nastrój (ryc. 3). Przeprowadzono badanie głównych cech osobowości uczniów: ekstrawersja – introwersja, stabilność emocjonalna – neurotyczność. 24% stanowili introwertycy, a 76% ekstrawertycy. 57% jest stabilnych emocjonalnie, 43% jest niestabilnych. Ryż. 3. Ocena samopoczucia, aktywności, nastroju uczniów w wieku 12-14 lat Kolor ciemny oznacza dobrostan, aktywność, nastrój poniżej przeciętnego. Kolor jasny oznacza zły stan zdrowia, niską aktywność, zły nastrój. Ryż. 4. Poziom ekspresji ekstrawersji – introwersja, stabilność emocjonalna – neurotyczność u dzieci w wieku szkolnym 12-14 lat. Dane z testu M. Luschera [11; 12] wskazują, że 17% uczniów znajduje się w stanie stresu, napięcia psychicznego i niestabilności emocjonalnej. Na podstawie wyników pierwotnego badania diagnostycznego utworzono grupę kontrolną i eksperymentalną. Grupę kontrolną stanowiło 37 osób: 23 dziewczynki i 14 chłopców. Do grupy nastolatków o wysokim poziomie lęku zaliczały się 23 dziewczynki i 15 chłopców, w sumie 35 osób, których połączono w dwie podgrupy. W pierwszej grupie (14 osób, 9 dziewcząt i 5 chłopców) młodzież uczestniczyła w treningu komunikacyjnym, w drugiej (21 osób, 13 dziewcząt i 8 chłopców) – sesjach biofeedbacku. Grupę eksperymentalną treningu komunikacyjnego połączono w dwie podgrupy: w pierwszej 8 osób (5 dziewcząt i 3 chłopców) oraz 6 osób w drugiej (4 dziewczynki i 2 chłopców). Grupa biofeedbacku składała się z trzech podgrup: 7, 6 i 8 osób każda (w pierwszej podgrupie 4 dziewczynki i 3 chłopców, w drugiej 3 dziewczynki i 3 chłopców, w trzeciej 6 dziewcząt i 2 chłopców).kontynuować realizację programu naprawczego. Przed i po każdej sesji dokonuje się pomiaru wskaźników lęku sytuacyjnego i stresu psychoemocjonalnego za pomocą następujących metod: 1) „Diagnostyka stanu lęku sytuacyjnego i lęku osobistego” Ch.D. Spielberger – Yu.L. Khanina (krótka skala lęku sytuacyjnego); 2) „Integralna ocena stanu psycho-emocjonalnego” A.E. Wessmann - D.F. Ricks (wersja skrócona: skala XI „Spokój – Lęk”) 3) „Ośmiokolorowy test osobowości” M. Luschera Proces kształtowania się samoświadomości i poczucia własnej wartości jest ściśle powiązany z różnymi stanami psychicznymi nastolatka, w szczególne, takie jak lęk, lęki i zwątpienie, które stają się unikalnymi emocjonalnymi wskaźnikami rozwoju, zarówno samooceny, jak i samoświadomości [1]. Podstawowe badanie diagnostyczne wykazało, że 91% uczniów klas siódmych ma wysokie i bardzo wysokie poziom lęku sytuacyjnego, a 70% uczniów charakteryzuje się napięciem psycho-emocjonalnym i szybkim wyczerpaniem psychicznym. Charakteryzują się negatywnymi przeżyciami emocjonalnymi sytuacji związanych z potrzebą ujawnienia się, zaprezentowania się innym i pokazania swoich możliwości. Młodzież w tym wieku charakteryzuje się niską odpornością fizjologiczną na stres, co prowadzi do osłabienia jej zdolności adaptacyjnych do sytuacji stresowych i zwiększenia prawdopodobieństwa nieadekwatnej, destrukcyjnej reakcji na niepokojący czynnik otoczenia, a także negatywnego nastawienia i przeżywania lęku w sytuacjach sprawdzania wiedzy (zwłaszcza publicznej), osiągnięć, możliwości [8]. Dzieci w wieku szkolnym skupiają się na znaczeniu innych w ocenie ich wyników, działań i myśli. Coraz bardziej niepokoją się ocenami. Ogólne negatywne podłoże emocjonalne relacji z dorosłymi w szkole zmniejsza sukces wychowawczy nastolatka i nie pozwala mu zaspokoić jego potrzeb związanych z sukcesem i osiąganiem wysokich wyników [8]. Do optymalnego, komfortowego rozwoju uczeń potrzebuje samoregulacji i relaksu, których może się nauczyć uczęszczając na zajęcia z biofeedbackiem [6; 7] Można zatem mówić o istnieniu ścisłego związku pomiędzy poziomem lęku osoby badanej a jej stanem psychofizjologicznym, co potwierdzają wiarygodne statystycznie dane z analizy korelacji dla grupy kontrolnej i eksperymentalnej młodzieży we wcześniejszych badaniach [7]. 4] Samoregulacja psychofizjologicznego stanu funkcjonalnego jest skuteczna, gdy jest zdeterminowana indywidualnym stylem samoregulacji, będącym wynikiem współdziałania dwóch mechanizmów [2; 6]. Na poziomie psychodynamicznym jest to mechanizm ekstrawersyjno-introwersyjny, który zapewnia zmienność behawioralną i emocjonalną. Fizjologicznie jest to pewien rodzaj autonomicznej regulacji odpowiedzialnej za zaopatrzenie w energię aktywności umysłowej [2]. Metodę biofeedbacku definiuje się jako dobrowolną kontrolę funkcji organizmu w celu ich usprawniania i korygowania za pomocą urządzeń elektronicznych rejestrujących i przetwarzających informacje. o stanie narządów i układów człowieka na dostępne dla świadomości sygnały wzrokowe i słuchowe. Poprzez opanowanie i zastosowanie umiejętności samoregulacji, przezwyciężanie stanów nieprzystosowawczych, zwiększanie uwagi i korygowanie zachowań, tworzone są warunki wstępne do poprawy osiągnięć uczniów [7; 9; 10], zwiększa się odporność organizmu na stres, zmniejsza się zachorowalność somatyczna. Literatura1. Averin VA Psychologia dzieci i młodzieży [Tekst]: Podręcznik. zasiłek / A.V. Awerin. – wyd. 2, poprawione. – Petersburgu. : Wydawnictwo Mikhailov V.A., 1998. – 379 s.2. Aleksandrow Yu.I. Psychofizjologia [Tekst] / Yu.I. Aleksandrow. – Petersburgu. : Piotr, 2003. – s. 389-390.3. Alferow A.P. Psychologia rozwojowa dzieci w wieku szkolnym [Tekst] / A.P. Alferow. – Rostów nad Donem: Phoenix, 2000. – s. 115-117.4. Garkusha R.S. Diagnoza i korekcja stanów psycho-emocjonalnych młodzieży lękowej w wieku 13-14 lat [Tekst]: praca dyplomowa / R.S. Garkusha; naukowy ręce Kulganov V.A.; Państwo w.-t.. 110-116.