W ramach psychologii przeprowadzono wiele eksperymentów, których istotę postaram się przedstawić w poniższej sytuacji. Wyobraźmy sobie, że mamy nagranie wypadku. Bierzemy dwie grupy osób i pokazujemy im ten film. Następnie pytamy każdego uczestnika, jaka według niego była prędkość samochodu w czasie zderzenia. Cała procedura jest w zasadzie taka sama dla każdego uczestnika, ale nagle okazuje się, że jedna grupa zgłasza średnio większą prędkość w porównaniu do drugiej. Jaki jest tego powód? Jest to dość proste, ale jednocześnie raczej nie przyjdzie nam do głowy jako pierwsze, jeśli nie zapoznamy się z istotą eksperymentu. Taka jest treść pytania. Dla pierwszej grupy jest to: „Z jaką prędkością Twoim zdaniem samochód uderzył w ścianę?”, dla drugiej: „Z jaką prędkością Twoim zdaniem samochód uderzył w ścianę?” nie wszystko. Załóżmy, że od eksperymentu minęło trochę czasu i wszystkim badanym zadajemy to samo pytanie: „Jakiego koloru był słup na miejscu wypadku?” Dla jednych jest biały, dla innych to filar w innym kolorze. Tak naprawdę nie ma to dla nas znaczenia. Najważniejsze, że na miejscu wypadku nie było filaru. Nasza pamięć nie działa na zasadzie filmu. Raczej tworzy pewną formułę z głównych punktów konkretnej sytuacji, którą następnie rozwija, korzystając z naszego zrozumienia tego, co jest logiczne. Czy na miejscu wypadku mógł znajdować się słup? Tak, może. Często w pobliżu drogi widzimy różnego rodzaju słupy. Dlatego dzięki pytaniu łatwo integruje się ze wspomnieniami badanych. Naturalnie, jeśli zapytamy naszych przyjaciół: „Jakiego koloru był krokodyl w twojej łazience dwa tygodnie temu?”, jest mało prawdopodobne, że przypomnimy im krokodyla. Wszystkie te punkty pokazują złożoność sytuacji związanych z przesłuchiwaniem świadków. Pozwalają nam zrozumieć, że pytający, celowo lub nie, może dostosować wygląd wydarzenia do swojej koncepcji. W pewnym sensie sytuacja przypomina epizod z przemówienia A. Shirvindta i M. Derzhavina na temat nienaruszonego Wniekadrowicza za kulisami. Prezenter pyta: „Jak myślisz, co jest łatwiejsze – zadawanie pytań czy odpowiadanie?” Na co Zakadr Wniekadrowicz: „No cóż, jak to mówią, karty są w twoich rękach - pytasz, odpowiadasz”. (Nawiasem mówiąc, gorąco polecam obejrzenie tej miniatury.) A teraz o tym, co powyższe punkty oznaczają dla psychoterapii. Mogą służyć jako elementy konstrukcyjne, nazwijmy je, ogólnej teorii psychoterapeutycznej i konkretnej. Ogólna jest koncepcja podejścia terapeuty, szczegółowa to koncepcja klienta przez terapeutę. Jeśli mówimy o dobrej teorii, to obecność tych elementów jest minimalna; zła teoria jest odwrotna. To właśnie ten mechanizm, moim zdaniem, stanowi jedną z podstaw sytuacji, w których błędna teoria lub błędne elementy mogą długo istnieć w ramach podejścia psychoterapeutycznego lub historii spotkań terapeuty z klientem. Kolejna kwestia, nieco podobna, wiąże się z tłumaczeniem przekonań, wartości psychoterapeuty. Pragnę zaznaczyć, że nie jestem zwolenniczką poglądu, że terapeuta nie może wnosić do psychoterapii własnych wartości i musi być w dużej mierze nieprzejrzysty dla klienta. Erich Fromm ma całą książkę zatytułowaną „Człowiek dla siebie”, w której bada w przybliżeniu, jakie powinny być zasady moralne i wartości, które sprzyjają zdrowiu, szczęściu i twórczej aktywności jednostki. Myślę też, że istnieją wartości, których obecność jest zasadniczo wymogiem zawodów. Na przykład pełen szacunku stosunek do uczuć i doświadczeń, który moim zdaniem jest wspólny psychoterapeutom i aktorom. W moim odczuciu kultywowanie takiej postawy jest warunkiem formacji i dojrzałości zawodowej zarówno dla jednych, jak i drugich. Kultywacja i jej przekazywanie z jednej osoby na drugą, tak jak ogień daje się zapalając drugą pochodnię na pierwszej, trzecią na drugiej itd., ponieważ jest to wartość lecznicza, ważna dla wszystkich ludzi. Zatem pytanie nie brzmi, czy demonstrować swoje przekonania, czy nie, ale raczej co.