Od autora: Wiele osób nie wierzy w psychologię jako naukę, może sytuacja się zmieni, jeśli psychologowie będą częściej sięgać po filozofię? Jak wiadomo, psychologia wyrosła z filozofii, jako nauka o człowieku i jego psychice. Nie będę tu powtarzał podstaw psychologii ogólnej, ale po prostu ponarzekam, że czasami nasza praktyka psychoterapeutyczna odbiega zbyt daleko od najnowszych osiągnięć filozofii, a czasami całkowicie traci z nimi kontakt. Więc co powiesz. Psychoterapeuci stosują zestaw metod i narzędzi w takim czy innym podejściu, lub kilka podejść na raz i to wystarczy. Niech psychologowie, którzy chcą wynaleźć nowe kierunki, zajmą się filozofią. I często nie potrzebują filozofii. Podsumowałem materiał empiryczny, zastosowałem metody statystyczne, wyciągnąłem wnioski i voila, ekstrapolujmy ten wynik na całe społeczeństwo jako całość, nie mając całościowego wyobrażenia o tym społeczeństwie, ze względu na ograniczenia naszej specjalizacji. Pamiętam, że pisząc pracę magisterską, miałem trudności z przedstawieniem filozoficznych podstaw moich badań. Fascynowała mnie wówczas tematyka relacji społecznych, jednak o współczesnych koncepcjach społecznych dostępnych w socjologii i filozofii nie wiedziałam prawie nic. Wiedziała jednak dobrze to, co powinna wiedzieć w psychologii, a szczególnie interesowała się psychodiagnostyką. Pracowałem nad zgodnością typów psychologicznych (witaj Jung) i próbowałem opracować rekomendacje dla menedżerów HR i psychologów zajmujących się selekcją personelu. Z podstawami filozoficznymi, a to jest jeden ze wskaźników naukowego charakteru tematu, pojawiła się wielka trudność także dlatego, że wszystkie kierunki psychoterapeutyczne, których nas uczono i o których mieliśmy przynajmniej pewne pojęcie, opierały się na przestarzałych koncepcjach filozoficznych typu pozytywistycznego. O nowych kierunkach nie wiedzieliśmy zupełnie nic. Konieczne było wciśnięcie badań w prokrustowe łoże starych koncepcji. Niestety, to się wydarzyło. Nikt z nas oczywiście nie znał historii filozofii. Był to wydział drugiej uczelni wyższej. Nie poddałam się jednak tak łatwo i postanowiłam studiować historię filozofii na kursach. Okazało się, że historycy filozofii mieli jeszcze mniejsze pojęcie o psychologii niż psychologowie o filozofii. Wtedy przeraziła mnie skala przepaści pomiędzy psychologią a filozofią w naszej rodzimej nauce. W artykule chciałbym prześledzić związek psychologii z filozofią z punktu widzenia jej praktycznego zastosowania, a także dokonać krótkiej wycieczki do historii filozofii. Ta „ścieżka filozoficzna” doprowadziła mnie do stanowiska ideologicznego, w którym znajduję się obecnie. Jeśli chodzi o zdrowie psychiczne, w skrócie sytuacja jest następująca: człowiek zawsze dąży do szczęścia, a tym, co uniemożliwia mu jego osiągnięcie lub nawet dążenie do niego, jest nerwica. A jeśli sięgniemy do wspomnianych powyżej moich badań, w których analizowane są preferencje osób o różnych typach psychicznych, ogólny wniosek koncepcyjny jest taki, że w wyborze partnera w biznesie lub w życiu osobistym pośredniczy to nieświadome pragnienie szczęścia (komfortu, wygoda itp.). Temat ten jest bardzo złożony i obszerny, aby omówić go w formie artykułu. Wróćmy do rozwoju „pojęcia szczęścia” od filozofów starożytnych do współczesności. W ramach dygresji od tematu powiem kilka słów o subiektywności tej wycieczki. Co ciekawe, gdy historyk filozofii układa tok wykładów ze swojej dyscypliny, to jego przebieg nigdy nie jest podobny do przebiegu wykładów innego historyka filozofii. Tak czy inaczej, preferencje obu są bardzo widoczne. Jeden z nich wyraźnie kocha więcej niż jedną grupę filozofów i ruch filozoficzny, cytuje ich i z entuzjazmem o nich opowiada, drugi zaś daje pierwszeństwo innej grupie, a kurs okazuje się bardzo osobisty. Być może to dobrze, bo dzięki temu kursanci są łatwiejsi do zrozumienia, ale poza tym weź książkę i czytaj! Wierzę jednak, że wiedzę się wchłania, przetwarza isą powiązane z naszym osobistym doświadczeniem jedynie poprzez osobistą interakcję, komunikację i dyskusję na temat tej wiedzy. W moim artykule również nie mogę i nie chcę uniknąć osobistej oceny, a wręcz przeciwnie. Wybiorę filozofów, których lubię najbardziej, bo dzięki nim ukształtował się mój światopogląd. Od razu przepraszam za subiektywizm próbki. Interesujące jest prześledzenie koncepcji szczęścia, która przechodzi przez wieki od starożytności do współczesności. Oto łatwa wycieczka. Epikur w swojej szkole wymyślił przepis na osiągnięcie szczęścia. Powiedział, że szczęście nie tkwi w rzeczach, ale w naszym stosunku do nich. Dlatego jeśli arbitralnie zmienimy naszą ocenę tego, co się dzieje, to to, co dzieje się wokół nas, może (dla nas) radykalnie się zmienić. Jeśli inaczej zareagujemy na wydarzenia z własnego życia, to naturalne, że nasze postrzeganie stanie się zupełnie inne i może zmienić się z negatywnego na pozytywne, dlatego „...od nas zależy, aby smutki stały się radością, a napięcie zastąpiło spokój. Jeśli ktoś chce być szczęśliwy, to łatwo może być szczęśliwy, wystarczy tylko odkryć w sobie źródło szczęścia. Z reguły szukamy go na zewnątrz i oczywiście nie znajdujemy. Dlatego wierzył, że aby dowiedzieć się, jak osiągnąć szczęście, należy usunąć przeszkody, które go stoją. Za taką przeszkodę uważał strach. Wierzył, że strach jest odwiecznym towarzyszem rodzaju ludzkiego i nieustannie zatruwa jego istnienie. Ale Epikur, który, co dziwne, nawołuje do dążenia do przyjemności, nie jest przedstawicielem hedonizmu, ale wręcz przeciwnie, był ascetą. Ale to nie jest asceza mnichów buddyjskich, którzy są gotowi znosić cierpienie niedostatku. Dla Epikura środkiem przyjemności jest świadome ograniczenie własnych pragnień. Struktura świata, jego prawa i metody poznania nie są dla Epikura tak istotnymi zagadnieniami, jak problem ludzkiego szczęścia. W starożytności wezwanie Epikura do szczęścia nie zyskało popularności, ponieważ strach starożytnych ludzi przed śmiercią przed wyższymi siłami natury był głęboko zakorzeniony. Ludzie potrzebowali silniejszych leków w postaci magii, religii i przesądów. Przeskakujemy przez średniowiecze, gdzie królowała scholastyka, do renesansu. Francis Bacon nazwał przeszkody na drodze do szczęścia „bożkami”. W swoim New Organon nazywa „bożkami” złe nawyki umysłu, które prowadzą ludzi do popełniania błędów. Thomas More tworzy swoją „Utopię”. Utopiści są skłonni wierzyć, że szczęście składa się z przyjemności. Ale ten pogląd nie oznaczał złych uczynków, ponieważ wierzyli, że po prawdziwym życiu przyznawane są nagrody za cnoty, a kary za występki. Benedykt Spinoza tworzy swój własny system etyczny. Jego punkt widzenia ma na celu wyzwolenie ludzi z tyranii strachu: „Wolny człowiek nie myśli o niczym tak małym jak o śmierci, a jego mądrość polega na tym, aby myśleć nie o śmierci, ale o życiu”. Interesujące są teorie etyczne Johna Locke'a: „Rzeczy są dobre i złe wyłącznie z punktu widzenia przyjemności i bólu. Dobrem nazywamy to, co może powodować lub zwiększać przyjemność, zmniejszać cierpienie”. „Co motywuje pożądanie? szczęście i tylko to.” „Szczęście w całej pełni jest najwyższą przyjemnością, do jakiej jesteśmy zdolni.” „Konieczność dążenia do prawdziwego szczęścia jest podstawą wszelkiej wolności”. Locke twierdzi, że wolność opiera się na konieczności osiągania prawdziwego szczęścia i o panowaniu nad naszymi namiętnościami.” Doktryny bardzo podobne do doktryn Epikura zostały wskrzeszone przez filozofów francuskich pod koniec XVIII wieku i sprowadzone do Anglii przez Benthama i jego zwolenników. Jeremy Bentham w swojej koncepcji argumentował, że dobro to przyjemność lub szczęście, a zło to cierpienie. Ze wszystkich możliwych stanów najlepszy jest ten, w którym przyjemność maksymalnie przewyższa ból. Argumentował nie tylko, że dobroć w ogóle jest szczęściem, ale także, że każdy człowiek zawsze dąży do tego, co uważa za swojeszczęście. W XX wieku wybitnymi przedstawicielami doktryny szczęścia są William James i Bertrand Russell. Filozofowie ci należeli do tych, którzy uważali szczęście za ważne, ponieważ rozumieli, że porzucenie go na rzecz czegoś „wzniosłego” może spowodować najstraszniejsze okrucieństwa. Należy zauważyć, że pomimo tysiącletniej tradycji badania zjawiska szczęścia w etyce, podobnie jak w filozofii praktycznej, w ostatnich dziesięcioleciach problem ten zaczął być aktywnie badany nie tylko przez filozofów nowożytnych (szczególnie często odwołując się do koncepcji szczęścia). Arystoteles), ale także przez ekonomistów i politologów. Zatem wraz z pojawieniem się nowych danych empirycznych będziemy spodziewać się pojawienia się nowych pomysłów. To w okresie ponowoczesnym problem szczęścia staje się jeszcze bardziej palący. Polifonia dyskursów w globalnym świecie, uczona przez ludzi od dzieciństwa jako bezwarunkowa, jako prawda absolutna, prowadzi do wewnętrznych konfliktów i zaburzeń, utraty tożsamości człowieka i problemów ze zrozumieniem jego prawdziwych potrzeb. Nie przedstawiam tutaj analizy współczesnych koncepcji szczęścia, tematu, który w ostatniej dekadzie przeżył rozkwit badawczy na Zachodzie, chcę jedynie zauważyć, że moim zdaniem nadszedł czas, kiedy filozofia może znacząco wzbogacić wiedzę praktyka psychologa, który się do tego zwraca. Tak jak znajomość ICD czy DSM pozwala psychiatrze na prawidłowe postawienie diagnozy i zrozumienie całego spektrum objawów pacjenta, tak znajomość współczesnych koncepcji filozoficznych umożliwi psychologowi postawienie „diagnozy”, czyli: zidentyfikować dyskurs społeczny, który „kieruje” myśleniem klienta. Pozwoli Ci to zorientować się w całym spektrum dysfunkcyjnych przekonań, które dominują w świadomości klienta i uniemożliwiają mu odczuwanie szczęścia. Podsumowując, chcę powiedzieć, że filozofia, moim zdaniem, stopniowo odzyskuje tytuł królowej nauk w świetle wagi odkryć dokonywanych w naukach podstawowych i badaniach społecznych. W związku z tym istnieją obawy, że psychologia zamieni się w zestaw narzędzi, technik, tracąc swoje filozoficzne i metodologiczne podstawy i przestanie spełniać współczesne wymagania społeczeństwa, wymagania, które ludzie wciąż słabo rozumieją, choć objawy „ choroby” stają się oczywiste. Na przykład socjologia traci swoją pozycję, stając się jedynie narzędziem do prowadzenia badań statystycznych poszczególnych zjawisk społecznych. Do tej myśli inspiruje mnie fakt, że nieustannie „wpadam” na rady psychologów kierowane do ich klientów: „zrób to… a tego nie rób…”, „prawdziwa kobieta to…”, „Prawdziwy mężczyzna to…”. Po takim „leczeniu” danej osoby, do zestawu dysfunkcyjnych przekonań, które już posiada, dołączy się kilka kolejnych, zaszczepionych przez „psychologa”. Przecież „psycholog”, korzystając ze swojej pozycji „eksperta” i odwołując się do swojego „doświadczenia”, może z łatwością wpłynąć na osobę nieprzyzwyczajoną do samodzielnego myślenia. A negatywne skutki takiego wpływu człowiek może odkryć kilka lat lub dziesięcioleci później, kiedy społeczeństwo przezwycięży stare uprzedzenia. Przez współczesne wymagania społeczeństwa rozumiem prośby, żądania ludzi, aby zachować swoją indywidualność i nadal pozostać w społeczeństwie, a nie wypadać z niego. Jak psycholog może rozumieć społeczeństwo, całe spektrum dyskursów społecznych, będąc „w jego wnętrzu”, nie próbując zajmować stanowiska filozoficznego, nie patrząc na społeczeństwo „z zewnątrz”, ze stanowiska współczesnej nauki o społeczeństwie? Jeśli psycholog nie „wykracza” poza granice idei społecznych, ryzykuje przekazanie tych samych postaw społecznych, które doprowadziły jego pacjenta do nerwicy. Podsumowując, chcę powiedzieć, że osobista terapia i superwizja psychoterapeuty jest niewątpliwie bardzo ważną częścią jego pracy nad sobą. Ważne jest także doskonalenie swoich metod pracy, uzupełnianie i odrzucanie tego, co niepotrzebne i przestarzałe, z tym nie można dyskutować. Ale moim zdaniem ważne jest też wyjście ze swojej strefy komfortu, przyjrzenie się temu, co dzieje się na styku nauk i próba zrozumienia, 2010.