Od autora: Osipova E. (Rosja). O strukturze noetycznego wymiaru osoby O strukturze noetycznego wymiaru osoby Elena Borisovna Osipova, logoterapeuta, psycholog, konsultant biznesowy, St. Petersburg Osipova E. (Rosja). O strukturze noetycznego wymiaru człowieka // Tradycja egzystencjalna: filozofia, psychologia, psychoterapia. Międzynarodowe rosyjskojęzyczne czasopismo poświęcone praktyce egzystencjalnej. Nr 23, grudzień 2013, s. 136-144 Poziom noetyczny człowieka to najwyższy poziom rozwoju człowieka, do którego człowiek: - po pierwsze, staje się wolny od zadań, od okoliczności życiowych, wolny mocą duch, siła myśli; - po drugie, wykorzystuje tę wolność do odnalezienia sensu własnego życia, sensu istnienia, tj. rozwija swoje kompetencje osobiste – po trzecie, korzysta z wolnej woli, głosu sumienia i odpowiedzialności, aby uczynić świat lepszym miejscem, tj. promować rozwój i ewolucję ludzkości Już w latach 80. XX wieku francuski psycholog Jean Paul Martin za główne zadanie edukacji uznał rozwój kompetencji przyczyniających się do przemiany świata. Nasi mądrzy przodkowie mawiali: „zmieniając się, ulepszając siebie, możesz zmienić świat”. Z tego punktu widzenia kompetencje te wywodzą się z noetycznego wymiaru osobowości. Dla rozwoju osoby noetycznej, tj. Osoba duchowa, a także dla rozwoju całej ludzkości potrzebuje 4 wektorów: 1. Wektor wolnej woli „ja”. Do tego wektora można również włączyć koncepcję „samodzielności”.3. Wolność wyboru = głos sumienia, który pozwala identyfikować i realizować wartości, znaczenia, cele, które będą prowadzić do ewolucji, uduchawiać materię w postaci Homo sapiens. Wektor ten w ujęciu logoterapeutycznym można nazwać autotranscendencją.3. Tradycje kultury narodu, przodków, ojczyzny4. Wektor harmonijnych relacji „Inni” W ramach podejścia logoterapeutycznego posługujemy się 2 wektorami: 1) wektorem wolnej woli jako dystansowania się, 2) wektorem wolności wyboru jako samotranscendencji. Przejdźmy do trzeciego wektor - orientacja na tradycje. Na przykład, aby odkryć znaczenia, możesz wykorzystać tradycje i dziedzictwo kulturowe różnych narodów świata. W tradycji wschodniej zawarte jest ogromne bogactwo metafor i przypowieści. Podajmy wschodnią przypowieść o tym, jak zmienić świat. Pewien człowiek postanowił zmienić świat. Ale świat jest taki duży, a on taki mały. Wtedy podjął decyzję o zmianie miasta. Ale miasto jest takie duże, a on taki mały. Potem postanowił zmienić rodzinę. Ale jego rodzina jest tak duża, że ​​sam ma dziesięcioro dzieci. I tak ten człowiek doszedł do jedynej rzeczy, którą może zmienić, będąc tak małym: do siebie samego: „Daj mi punkt podparcia, a obrócę świat” – te słowa przypisuje się Archimedesowi. Parafrazując je, możemy powiedzieć: „Jeśli znajdę punkt podparcia, to będę mógł się zmienić / stać się bardziej harmonijnym, szczęśliwszym”. W ramach koncepcji logoterapii „ośrodkiem podparcia” człowieka jest wymiar noetyczny w 3-menowym modelu struktury osobowości człowieka W. Frankla. Budując swój 3-poziomowy model człowieka Viktor Frankl oparł się na fizycznym wymiarze osobowości człowieka według Z. Freuda, zsyntetyzował go z wymiarem mentalnym według A. Adlera, a także z wymiarem noetycznym Maxa Schelera. Tym samym Viktor Frankl w swoim modelu ukazuje wielopoziomową naturę człowieka rozwijającego się w trójwymiarowej przestrzeni Ziemi. Dla pełnego rozwoju człowieka ważne są wszystkie trzy poziomy, ale najważniejszy jest poziom noetyczny, czyli duchowy. Będąc na nim, czując w nim punkt podparcia, człowiek może zmienić siebie, swoje nastawienie do świata, otaczające go wydarzenia, a wtedy stanie się właścicielem tych bardzo osobistych kompetencji, które przyczyniają się do transformacji świata. Oznacza to, że człowiek będzie mógł zmieniać otaczający go świat. Główną tezą logoterapii jest teza „człowiek jest osobą duchową”. We wszystkich starożytnych systemach wiedzy mówią o 2 ścieżkach prowadzących do uzupełnienia ludzkiej integralności, do uduchowienia materii: ścieżce umysłu i ścieżce serca. Jednak istnienie ducha trudno udowodnić naukowo,w końcu nauka we współczesnej cywilizacji posługuje się jedynie „ścieżką rozumu”, która sprowadza się do „logiki, analizy”. Obecność, obecność Ducha w człowieku (wymiar noetyczny) można zobaczyć i udowodnić drogą serca, jednak we współczesnej cywilizacji droga ta nie jest uznawana. Logoterapia sugeruje zatem poszukiwanie śladów obecności ducha w człowieku, „odcisków” śladów. Takie „ślady” można dostrzec w pewnym stresie psychicznym człowieka, który V. Frankl określił jako normalny, zdrowy rozwój człowieka. W koncepcji „zdrowego napięcia” V. Frankl formułuje następującą ideę: człowiek ma zdrowe napięcie między tym, co jest teraz, między jego rzeczywistością, a tym, co mogłoby być, co wiąże się z poszukiwaniem sensu na poziomie wyższym niż ten na w którym dana osoba się znajduje, lub jeśli sens został już odnaleziony, wówczas drugim biegunem „napięcia” jest działanie mające na celu urzeczywistnienie znaczenia (strategia i taktyka). Frankl odzwierciedlił swoją główną ideę dotyczącą noetycznego wymiaru człowieka w swoim psychologicznym credo: zdolność umysłu człowieka, w każdych okolicznościach i warunkach, do zdystansowania się od wszystkiego, co się dzieje, a bycia osobą zdrową, odnalezienia własnego Znaczenie bytu Badając strukturę wymiaru noetycznego, posługujemy się zasadami osobowości duchowej sformułowanymi przez V. Frankla: 1) osoba jest zawsze osobowością 2) osoba zawsze ma zdrową część 3) osoba jest wolna i znajduje się po drugiej stronie przyczynowo-skutkowego łańcucha zdarzeń 4) umiędzynarodowienie osoby (osobowość duchowa nie jest zależna, nie jest determinowana przez typ narodu, rasę, kolor skóry itp.) 5) człowiek ma sumienie V. Frankl proponuje następujące kategorie opisujące wymiar duchowy: wolność woli, wolność znaczeń, sumienie, zdolność do dystansowania się od siebie, humor. Wolna wola Człowiek nie jest wolny od warunków otaczającej go rzeczywistości. A jednocześnie ma swobodę okazania swojej WOLI: jak będzie traktował te warunki: jako ograniczenie lub jako pewne tło, w którym możliwe są inne działania, lub na najwyższym poziomie rozwoju ludzkiego, warunki jego życia życie można uznać za zasób. Wolność znaczeń Każdy człowiek może odkryć swoje własne, indywidualne znaczenie. Każdy człowiek ma swobodę wyboru: jaki poziom znaczenia wybrać. Znaczenie, według wizji Frankla, jest pojęciem wielowymiarowym; nie jest to jednostka semantyczna, ale duchowy rdzeń wywodzący się z duchowej natury osoby, to jest świadomość dostępnych możliwości w ramach ludzkiej rzeczywistości W miarę rozwoju osoba może widzieć, doświadczać, uświadamiać sobie znaczenia na różnych poziomach tej samej sytuacji, zjawiska itp. Każda osoba jest wyjątkowa, a możliwości, jakie posiada, są różne. również wyjątkowy. Osobista odpowiedzialność człowieka za wolny wybór, jakiego dokonuje w danym momencie, stanowi o wyjątkowości znaczenia. Według koncepcji V. Frankla zawsze istnieje sens, który należy odnaleźć, a nie wymyślić. Znaczenie jest już określone na noetycznym, duchowym poziomie/warstwie osoby. Ważne jest, aby go wydobyć. Jeśli psychoterapeuta pomoże klientowi to wymyślić, będzie to dla klienta coś obcego. Zdaniem V. Frankla istnieją 3 poziomy sensu: 1) sens życia (im. Leben). Taki jest sens życia świadomością każdego dnia, zasadą „tu i teraz”. Oto sens na poziomie psychofizjologicznym jednostki: Co mogę zyskać od życia? 2) sens życia (des Lebens). Taki jest sens życia człowieka od narodzin aż do śmierci. Co mogę dać życiu? W jaki sposób moje życie może przyczynić się do ogólnej harmonii społeczeństwa 3) sens metafizyczny. Jak mogę zmienić swoje przeznaczenie? Czym jest los? Jaka jest moja rola w ogólnej ewolucji ludzkości? Jakie moje myśli, słowa, emocje, czyny wpływają i prowadzą mnie do nabycia supersensu, który jest poza granicami ziemskiej egzystencji. Sumienie Według V. Frankla sumienie jest organem duchowym, organem znaczenia. W tradycji chrześcijańskiej sumienie jest głosem Boga w sercu człowieka. O tym samym świadczy wschodnia przypowieść: Przypowieść o Bogu Mówią, że po stworzeniu świata człowiek wykazał się niezwykłą zręcznością i natychmiast przekroczył granice tego, co było dozwolone. TenTa okoliczność bardzo zaniepokoiła Boga. Zwołał na naradę siedmiu archaniołów i powiedział: „Być może popełniłem błąd, stwarzając człowieka, teraz nie zaznam spokoju. Ludzie będą naruszać to, co dozwolone, a potem bez końca narzekać na swoje nędzne życie. Gdzie mogę się przed nimi ukryć?” Archaniołowie zastanawiali się długo. Jeden z nich poradził Bogu, aby ukrył się na szczycie Everestu. Ale Bóg powiedział: „Już wkrótce ludzie tam dotrą”. Inny archanioł zasugerował: „Ukryj się na dnie oceanu”. Inny radził schronić się na Księżycu. Propozycji było więcej, ale Bóg odrzucił je w końcu jeden z archaniołów powiedział: „Ukryj się w sercu człowieka. Nikt Ci tam nie będzie przeszkadzał, a odnajdzie Cię tylko osoba o otwartym sercu.” Ta propozycja spodobała się Bogu. Właśnie to zrobił. Umiejętność dystansowania się od siebie. Samodystansowanie to umiejętność wyjścia poza siebie, spojrzenia na siebie, swoje myśli, uczucia, działania, tj. Jest to umiejętność urzeczywistnienia siebie jako osoby duchowej. Osoba, dzięki dystansowi do siebie, ma zawsze możliwość odmiennego postępowania i swobodę dokonania takiego wyboru. Frankl mówi, że nie musisz od siebie wszystkiego oczekiwać, nie musisz wszystkiego lubić. Można przytoczyć słowa metropolity Antoniego z Souroża, który był rówieśnikiem Wiktora Frankla, który przeszedł wojnę jako chirurg wojskowy i lekarz podziemia antyfaszystowskiego, udzielał moralnego wsparcia umierającym rannym, rozmawiając z nimi o znaczeniu lub po prostu trzymając ich za rękę. Mówił także o samoakceptacji: „Jeśli nie nauczymy się kochać siebie, nie będziemy w stanie nikogo kochać”. miłość, którą możemy sobie dać itp. Możemy dać tylko to, co mamy. ...Jedno tak naprawdę nie pozwala nam pokochać siebie: jest to fakt, że pewne rzeczy w nas są dla nas obrzydliwe, nie lubimy ich, niektóre nas wstydzą. Jeśli chcemy zacząć twórczo kochać siebie, aby stać się prawdziwie człowiekiem w pełnym tego słowa znaczeniu, zrealizować wszystkie nasze możliwości, musimy zaakceptować – przynajmniej wstępnie – wszystko, co w nas jest, nie analizując tego, co wydaje się dobre lub dla nas atrakcyjne, ale po prostu wszystko bez śladu. Mamy właściwości, które są brzydkie, ale w tym momencie niczym nie da się ich zastąpić... człowiek musi siebie bardzo kochać, tak bardzo siebie cenić, tak bardzo szanować swoją ludzką godność, aby zrozumieć: nie ma takiego wysiłku, który nie byłby tego wart. Chciałbym podjąć wysiłek, aby stać się godnym mojego ludzkiego powołania. W tym cytacie Antoniego z Sourozha widzę jeden z kątów głębszego zrozumienie dystansu do siebie. Humor Według starożytnych mędrców „śmiech przedłuża życie”. Kiedy w życiu człowieka panuje zbyt wiele przepisów, sytuacji cierpienia, na które nie ma on wpływu, to humor ratuje człowieka od rozpaczy i nadaje sens życiu. Przykładem jest ogromna popularność galaktyki sowieckich satyryków: M. Zoszczenki, A. Raikina, I. Babela i innych. Na ich twórczości wychowało się już niejedno pokolenie mieszkańców naszego kraju. Zdolność człowieka do uśmiechania się, nawet jeśli tylko mentalnie, otwiera drogę do wolności. Humor jako umiejętność spojrzenia na siebie z zewnątrz, nieco mniej poważnie, aby zmniejszyć „intensywność” sytuacji, jest doskonałym zasobem ludzkim i stanowi integralną część dystansu do siebie. Jednoczesne korzystanie z wolności i sumienia w życiu zakłada obecność odpowiedzialności osoby za realizację swoich możliwości lub za ich niezrealizowanie, w przypadku, gdy możliwości doprowadzą jedynie do korzyści osobistych, ale będą szkodliwe dla społeczeństwa. Na przykład niektóre odkrycia naukowe na świecie doprowadziły do ​​​​stworzenia broni masowego rażenia. Naukowiec, który dokonał odkrycia, zdał sobie później sprawę, jaką krzywdę wyrządził światu, korzystając z nadarzających się okazji, żałował, ale nie mógł nic zrobić. W celu dodatkowego, bardziej szczegółowego rozważenia struktury wymiaru noetycznego człowieka można posłużyć się zasadą „jak na górze, tak i na dole”, a także efektem halograficznym: „w małym kryje się podobieństwo do większego”.Rozważmy poziom noetyczny poprzez trójpoziomowy model człowieka V. Frankla. Skorelujmy model człowieka Frankla z 3-poziomowym modelem percepcji z psychologii społecznej oraz z innymi 3-poziomowymi modelami, które odzwierciedlają opisany powyżej efekt (patrz Tabela 1. Zależność pomiędzy modelem człowieka V. Frankla a innymi modelami odzwierciedlającymi podobne struktury). Trójstopniowy model człowieka według Paracelsusa Paracelsus odnotował istotę duchową (posiada mądrość, dobroć, zawiera boski dar Stwórcy), duchową istotę człowieka [5]. Zgodnie z tym podejściem sformułował i z powodzeniem praktykował takie podejście w leczeniu człowieka chorego, które oprócz bezpośredniego oddziaływania na chory narząd, oddziaływało także na esencję duchową, uruchamiając w ten sposób zasoby człowieka pochodzące z jego esencji duchowej. Paracelsus włączył wolę, wiarę i wyobraźnię w strukturę esencji duchowej, zauważając, że za pomocą tych trzech parametrów człowiek może osiągnąć najwyższą doskonałość. Wola to ludzkie pragnienie Boga, które dla Paracelsusa jest tożsame ze zrozumieniem praw wszechświata, praw ewolucji wszechświata i człowieka. Wiara to wielka mądrość i wiedza, moc zdolna do tworzenia i uzdrawiania, zdolność wyczuwania Boskiej zasady w każdym przedstawicielu świata ożywionego i nieożywionego. Wyobraźnia to zdolność człowieka do tworzenia, zdolność przywoływania i realizowania wzniosłych marzeń. Wola, wiara i wyobraźnia według Paracelsusa były pierwotnie dane każdemu człowiekowi, jednak aby człowiek mógł wykazać się tymi zdolnościami, musi rozwinąć zdolność percepcji duchowej. W terminologii logoterapeutycznej odpowiada to ludzkiej zdolności do samotranscendencji. Trójpoziomowy model percepcji W ramach podejścia B.G. Ananyeva B.G. [1] osobę rozpatrujemy jako połączenie trzech składników: jednostki (jako gatunek biologiczny), podmiotu działania (jako posiadacz najwyższej formy aktywności umysłowej – świadomości) oraz osobowości (w tym także osób posiadających temperament, skłonności, zdolności, charakter). Te elementy struktury człowieka składają się na indywidualność. Duch, dusza, ciało w innych systemach wiedzy Chrześcijaństwo mówi o trójczęściowej budowie człowieka: ciele, duszy i duchu [2, 13]. Istnieje wzajemne oddziaływanie duchowej i materialnej istoty człowieka. I tak np. duchowy wpływ na materię ciała może następować poprzez układ nerwowy – narząd psychiki. Według arcybiskupa Łukasza (Voiko-Yasenetsky) „duszę można rozumieć jako zespół organicznych i zmysłowych percepcji, śladów wspomnień, myśli, uczuć i aktów wolicjonalnych”. Dusza działa jako pośrednik w poznaniu i objawieniu Boskiej zasady w sobie. Serce jest organem takiej wiedzy. W judaizmie ciało i dusza są zasadniczo zjednoczone, co składa się z pięciu elementów. Do kategorii „dusza” zalicza się między innymi takie kategorie jak wyobraźnia, pamięć, rozum, wola i inne. Oprócz ciała i duszy człowiek posiada esencję duchową, która łączy go z wyższymi światami duchowymi, z „transcendentalnymi „korzeniami” naszego świata. [8, 15] Trójpoziomowy model człowieka według awestyjskiej tradycji zaratusztrianizmu. Według tradycji awestyjskiej struktura świata składa się z 3 części: świata minogów (świat idei, świat duchowy). świat Getika (świat materialny) i świat pośredni pomiędzy nimi – świat Ritaga. Zadaniem życia człowieka na ziemi jest dążenie do przywrócenia swojej integralności (idealnego wizerunku) poprzez realizację triady „dobre myśli – dobre słowa – dobre uczynki”. Dobre uczynki modelują materialny składnik świata lub na poziomie indywidualnym manifestują ludzkie ciało. Dobre słowa wyrażają poziom emocji i uczuć, tj. poziom duszy. Dobre myśli odzwierciedlają mądrość i wiedzę o zasadach i prawach rozwoju indywidualnego (osoby) i zbiorowego (świata), tj. kategoria „ducha”. Zatem drogą do osiągnięcia powszechnej harmonii i dobra jest realizacja zasad trójcy naszego świata Minóg (Duch) – Ritag (Dusza) – Getig (Ciało) na osobistej ścieżce rozwoju człowieka poprzez wolność