Od autora: Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi w przedszkolach doświadczają trudności związanych z nauką, przestrzeganiem wymagań dyscyplinarnych i komunikowaniem się z rówieśnikami. W placówkach dziecięcych realizujących zasady pedagogiczne M. Montessori są one łatwiej socjalizowane i skuteczniej się rozwijają dzięki indywidualizacji procesu edukacyjnego w środowisku Montessori, co daje dziecku niezbędną swobodę, a jednocześnie uczy go przestrzegać zasad i brać pod uwagę interesy innych. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi to neurologiczne zaburzenie zachowania, które pojawia się w dzieciństwie. Do jego głównych cech zalicza się impulsywność, wzmożona aktywność (nadpobudliwość), trudności z koncentracją, zwiększona rozproszenie uwagi, niemożność czekania na swoją kolej i zamieszanie. Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej mają zazwyczaj normalny poziom inteligencji, ale słabo radzą sobie w szkole, są rozproszone na lekcjach i mają trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi dziećmi. W placówkach przedszkolnych takie dzieci również mają wiele trudności, ponieważ trudno im przestrzegać ustalonych zasad, uczyć się w grupie i nie zawsze znajdują kontakt z rówieśnikami, jak podaje American Manual of Diagnostics and Statistics of Mental Zaburzenia (DSM-IV – The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wydanie czwarte) wyróżnia się trzy warianty przebiegu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi w zależności od dominujących objawów klinicznych: zespół łączący deficyt uwagi i nadpobudliwość bez nadpobudliwości; ; zespół nadpobudliwości psychoruchowej bez deficytu uwagi (cytat za: E.D. Belousova, M.Yu. Nikanorova [2). Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi nie jest diagnozowany. Jest to syndrom, tj. zespół objawów, które ujawniają się w zachowaniu dziecka. Jednak objawy chorobowe nie pozwalają dziecku na komfortowe życie zarówno w środowisku domowym, jak i w placówkach opiekuńczych. Tradycyjnie uważa się, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi można rozpoznać dopiero po ukończeniu przez dziecko szóstego roku życia, a niektóre źródła, np. Podręcznik diagnostyczno-statystyczny zaburzeń psychicznych (DSM-V), podają wiek dwunastu lat. lata. Również do rozpoznania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi nie wystarczy wykazanie jedynie wzmożonej aktywności, nieuwagi czy impulsywności. Aby mówić o występowaniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi u konkretnego dziecka, należy obserwować objawy kompleksowo, od dzieciństwa i przez długi okres czasu (co najmniej sześć miesięcy). Choć zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi rozpoznaje się dopiero w wieku szkolnym, objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej widoczne są już w młodszym wieku. P. Wender i R. Shader [8] zauważają, że objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi są zawsze widoczne przed 7. rokiem życia i zwykle pojawiają się już w wieku 4 lat. W tej pracy nie będziemy się rozwodzić ani nad etiologią, ani nadpobudliwością psychoruchową na analizie objawów ani na diagnostyce zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Problem ten został dość dobrze zbadany i jest prezentowany zarówno w literaturze zagranicznej, jak i krajowej. Zainteresowany czytelnik może sięgnąć do odpowiednich źródeł i uzyskać wyczerpujące informacje, w tym zalecenia dla rodziców i nauczycieli (R.A. Barkley, K.M. Benton [1], E.V. Murashova [6 ], P. Wender, R. Shader [8], L.A. Yasyukova [ 9] itd.). Przejdźmy do analizy głównych problemów, z jakimi boryka się dziecko nadpobudliwe uczęszczające do przedszkola. Trudności dziecka można podzielić na trzy główne grupy: 1. Trudności związane z nauką w grupie (dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi na przedmiocie nauki podczas lekcji,jest rozproszony, „wyłączony” z procesu uczenia się, przeszkadza innym dzieciom).2. Trudności związane ze spełnieniem wymogów dyscyplinarnych (dziecko nie przestrzega wymogów regulaminowych, nie przestrzega zasad obowiązujących w grupie).3. Trudności w relacjach z rówieśnikami (zwiększona aktywność dziecka i jednocześnie niski poziom wrażliwości na innych ludzi powodują trudności w komunikacji). Yasyukova [9] uważają, że dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej lepiej jest nie uczęszczać do placówek przedszkolnych, gdyż przebywanie w dużej grupie dzieci przez 8–10 godzin negatywnie wpływa na dziecko. Staje się zmęczony, wzrasta jego napięcie neuropsychiczne i w efekcie coraz częściej pojawiają się zaburzenia zachowania. Wręcz przeciwnie, w spokojnym środowisku domowym dziecko czuje się znacznie lepiej: uczy się w dogodnym dla niego trybie, dostosowanym do jego indywidualnych cech i potrzeb, a także spędza więcej czasu na świeżym powietrzu. Oczywiście nie można nie zgodzić się z L.A. Yasyukova twierdzi, że w przypadku dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej bardziej odpowiedni jest reżim domowy. Jednak rodzice nie zawsze są w stanie zapewnić swojemu dziecku reżim domowy przed szkołą. Ponadto nawet w warunkach domowych dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej borykają się z szeregiem trudności. W tradycyjnym przedszkolu nauczyciel z reguły pracuje z całą grupą lub podgrupą dzieci. Przy takiej formie organizacji pracy dziecku z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej trudno jest zaangażować się w proces edukacyjny. Znacznie częściej niż inne dzieci jest rozproszony i trudno mu kontrolować swoją aktywność. Dużym problemem jest nie tylko to, że nadpobudliwe dziecko nie uczy się samodzielnie, ale także przeszkadza innym dzieciom. Dlatego też dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej często są komentowane na zajęciach, udzielane im reprymendy, czasem besztane i karane. Jednocześnie nauczyciel, biorąc pod uwagę specyfikę systemu, często nie jest w stanie zapewnić indywidualnego podejścia do dziecka nadpobudliwego. Środowisko Montessori pozwala dziecku z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej uczyć się wśród innych dzieci, biorąc pod uwagę jego indywidualność cechy psychologiczne. Zasady sformułowane przez Marię Montessori i wdrażane we współczesnych placówkach przedszkolnych pozwalają nauczycielom na indywidualne podejście do każdego dziecka [3–5]. Zastanówmy się nad możliwościami, jakie daje środowisko Montessori, a które są trudne do zrealizowania w tradycyjnej placówce przedszkolnej. Możliwość samodzielnego wyboru zajęć w oparciu o aktualną sytuację i potrzeby. Jedną z największych trudności w nauczaniu dziecka nadpobudliwego jest niski poziom koncentracji. Dzieci błyskawicznie przenoszą uwagę z jednego przedmiotu na drugi, sięgają po materiały edukacyjne i od razu tracą nimi zainteresowanie. Jednocześnie dzieci nadpobudliwe potrafią dość długo skoncentrować swoją uwagę na czynnościach, które je interesują. W środowisku Montessori dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej może z całej różnorodności otoczenia wybrać dokładnie ten materiał, który jest dla niego w tym konkretnym momencie interesujący i angażować się w określoną aktywność tak długo, jak chce. Następnie dziecko może przerwać i przejść do innego rodzaju aktywności. Możliwość obserwowania działań innych dzieci bez włączania się w nie. Obserwowanie działań innych ludzi jest ważną częścią procesu uczenia się. W tradycyjnej placówce dziecięcej dzieci z reguły wykonują jednocześnie określone zadanie i dlatego nie mają możliwości obserwowania działań innych. Dla dzieci, które łatwo angażują się w zajęcia, z zainteresowaniem, szybko, dokładnie i poprawnie wykonują zadanie zaproponowane przez nauczyciela, obecność lub brak możliwości obserwacji działań innych nie jest istotna. Dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest toszansa ma korzystny wpływ na rozwój. Dziecko uczy się obserwować działania innych, koncentruje uwagę na tym, co się dzieje, a po pewnym czasie samo zaczyna interesować się odpowiednią instrukcją [1]. Wania (4 lata i 6 miesięcy). W pierwszych dniach pojawienia się w środowisku Montessori działania Wani były wyjątkowo chaotyczne. Dostawał podręczniki i natychmiast tracił nimi zainteresowanie. Nauczyciel nie miał czasu na prezentację, ponieważ Wania bardzo szybko przerzucił swoją uwagę na inne podręczniki. Po około tygodniu w przedszkolu Wania zaczęła zwracać uwagę na zajęcia innych dzieci. Początkowo jego zainteresowanie objawiało się tym, że biegał od jednego dziecka do drugiego i sprawdzał, które z dzieci co robi. Pod koniec drugiego tygodnia pobytu w środowisku Montessori Wania zaczął na krótki czas zatrzymywać się i obserwować ćwiczące dzieci. Po pewnym czasie chłopiec zaczął nie tylko obserwować inne dzieci, ale także samodzielnie wybierać zajęcia i wykonywać różne zadania. Umiejętność czekania i przerzucania uwagi na inne czynności. Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi mają szereg trudności związanych z samokontrolą. Na przykład trudno im czekać na swoją kolej w grze, lubią od razu dostawać to, czego chcą. Grisza (5 lat) nie był gotowy czekać na swoją kolej; początkowo próbował wyłudzić korzyści od dzieci to go zainteresowało. Przy chłopcu wykonano mnóstwo pracy. Nauczyciel zwrócił uwagę na zasady zachowania w grupie, omówił potrzebę oczekiwania i zaproponował różne możliwości zachowania. Czekając, Grisza mógł obserwować dziecko, które jest obecnie zajęte tym, co interesuje Grishę; mógłby przez jakiś czas zająć się czymś innym; mógłby poprosić dziecko o pozwolenie na dołączenie do niego i wspólną pracę. Po pewnym czasie Grisza nauczyła się czekać, aż pozostałe dzieci zakończą pracę z zasiłkiem. Rozwój empatii i refleksji dziecka. Obserwowanie poczynań innych dzieci uczy dziecko nadpobudliwe oceniania swoich stanów emocjonalnych. Cechą charakterystyczną dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej jest z jednej strony chęć interakcji z innymi dziećmi, a z drugiej niski poziom empatii i refleksji, co prowadzi do trudności w budowaniu relacji 6 miesięcy) jest bardzo otwarty w stosunku do dzieci, zarówno tych starszych, jak i młodszych, jest towarzyski, zabiega o kontakt fizyczny. Doświadczając czułych uczuć do dzieci i rówieśników, Kola próbuje dotknąć dziecka, przytulić, a nawet podnieść. Chłopiec nie zwraca uwagi na to, że inne dzieci tego nie lubią. Kolya jest szczerze urażony dziećmi, które nie chcą się z nim bawić i starają się unikać komunikacji. Obserwując inne dzieci, Kola nauczył się widzieć, że nie tylko on chce się bawić lub zrobić coś konkretnego, ale także inne dzieci. Wcześniej Kola widział tylko podręcznik, który go interesował, ale nie widział dziecka, które było zajęte pracą nad tym, co interesuje Kolę. Drugie dziecko było bardziej uciążliwe niż osobna osoba i Kolyi nie było trudno odebrać kieszonkowe czy zabawkę, czy też odepchnąć drugie dziecko na bok. Stopniowo chłopiec nauczył się rozpoznawać stany emocjonalne innych dzieci. Kolya zaczął zwracać większą uwagę na uczucia innych, co pomogło mu nauczyć się nawiązywać kontakty z dziećmi w grupie. Możliwość otrzymania pomocy i możliwość pomagania sobie w procesie uczenia się. Nauczyciele tradycyjnie kierują przedszkolakami, aby udzielali sobie wzajemnej pomocy instrumentalnej: pomagali się ubierać, przynosić coś, podawać coś itp. Jeśli chodzi o proces edukacyjny, tworzenie warunków wzajemnej pomocy między dziećmi wymaga specjalnego przeszkolenia ze strony nauczyciela. W środowisku Montessori możliwość ta może zostać wykorzystana łatwo i naturalnie; jedynym warunkiem jest chęć dziecka zarówno do udzielenia pomocy, jak i jej otrzymania. Edukacja wielowiekowa w środowisku Montessori obejmuje interakcję między dziećmi. Przedszkolaki mogą na przykład zaprezentować innym dzieciom podręcznik, z którym już pracowały. ŚwiadomośćWłasna ważność i użyteczność są ważne dla dzieci nadpobudliwych, które często są karcone za nieuwagę, niechlujstwo i nieumiejętność wykonania zadania. Pomagając innym, dziecko czuje się ważne i uczy się, jak wykonać zadanie. Zwykle już w pierwszych tygodniach przebywania w środowisku Montessori dziecko zaczyna interesować się różnymi pomocami i opanowuje je, tj. zachodzi proces internalizacji. W tym okresie dziecko nie jest jeszcze gotowe do interakcji z innymi dziećmi. Jeśli jednak starsze dziecko będzie chciało dzielić się z dzieckiem wiedzą, wówczas taka interakcja może być korzystna dla obojga dzieci. Gdy dziecko zaczyna poruszać się po środowisku, ma potrzebę uzewnętrznienia zdobytej wiedzy. Dziecko chce dzielić się posiadanymi informacjami i przygotowuje się do pomocy tym dzieciom, które nie są jeszcze zaznajomione z tym, co on zna. Chęć opowiadania i pokazywania, jak pracować z instrukcją, jest jednym ze wskaźników chęci współpracy z innymi dziećmi. Dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej jest to bardzo ważny etap rozwoju – nauka przyjmowania i udzielania pomocy, umiejętności poruszania się podczas zajęć oraz wykonywania zadań w pozycji leżącej, stojącej czy siedzącej na podłodze. Nie jest tajemnicą, że dzieciom z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej trudno jest usiedzieć w jednym miejscu i zachować uwagę podczas zajęć. Rozpraszają się, wiercą na krześle, ciągle upuszczają ołówki, papier, nożyczki, podnoszą je z podłogi i tak w nieskończoność. Jednocześnie koncentracja uwagi większości nadpobudliwych dzieci nie przekracza trzech do czterech minut. Wielu autorów (E.V. Murashova [6], L.A. Yasyukova [9] i in.) zwraca uwagę na celowość indywidualnego treningu dla dzieci z problemami. zespół deficytu uwagi i nadpobudliwość, gdyż w tym przypadku nauczyciel może po pierwsze ustalić odpowiedni dla dziecka czas trwania lekcji, a po drugie poprowadzić ją w taki sposób, aby dziecko nie tylko siedziało, ale także stało, a nawet leżało w dół. Oczywiście jest to jedna z najlepszych opcji. Autor musiał pracować z pięcioletnim, nadpobudliwym dzieckiem, które nie było w stanie usiedzieć w miejscu ani minuty, dlatego jego nauczanie w przedszkolu nie przyniosło efektów. Po dwóch miesiącach regularnych zajęć indywidualnych chłopiec dogonił dzieci w grupie, jednak stosowanych metod i technik nie można zastosować na zajęciach z dziećmi w tradycyjnej placówce dziecięcej. Chłopiec opanował liczenie wstecz, wystrzeliwując rakietę (wszedł do dużej skrzyni, w której wycięto okrąg-iluminator i policzył: „dziesięć-dziewięć-osiem…”), a w głowie rozwiązywał zadania arytmetyczne, bawiąc się małpa (wisząca na głowie na drabinkach ściennych). W środowisku Montessori dzieci część czasu pracują przy stołach (rysowanie, wycinanie, klejenie), a część czasu spędzają na podłodze. Leżąc lub siedząc na podłodze, przedszkolaki mogą intuicyjnie czytać, badać owady, a stojąc, rozkładać ciężarki. A to nie jest pełna lista. Takie zadania pozwalają nadpobudliwemu dziecku być w ruchu, jakiego potrzebuje, a jednocześnie dość skutecznie uczyć się umiejętności nauki w wygodnym dla dziecka rytmie. Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej mają tendencję do „wyłączania się” z procesu edukacyjnego na zajęciach, ponieważ ich mózg potrzebuje odpoczynku. To „wyłączenie” uniemożliwia dziecku zdobywanie wiedzy, gubi wątek objaśnień nauczyciela i trudno mu zrozumieć, co się do niego mówi. W środowisku Montessori dziecko nadpobudliwe, pracując samodzielnie, może pozwolić sobie na niezbędną pauzę i kontynuować pracę, nie zakłócając przy tym zdolności do regulowania własnego stanu emocjonalnego w procesie aktywności poznawczej. Zwiększona pobudliwość dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej często niepokoi zarówno osoby z ich otoczenia, jak i powoduje niedogodności dla samych dzieci. Dlatego w pracy psychoterapeutycznej z dziećmi nadpobudliwymi specjaliści korzystają z materiałów pomocniczych, które pomagają zoptymalizować stan emocjonalny i złagodzić. 106-112.