Cierpienie moralne (dysonans moralny) i cierpienie świadomości (dysonans poznawczy) to kategorie różnych poziomów ludzkiej egzystencji. Świadomość jest zmienna, sytuacyjna – sumienie (wspólna, społeczna, skorelowana z normami czasu i miejsca). Sumienie jest zawsze tożsame ze sobą, skorelowane z wartościami, zasadami, ideałami. Mówią: człowiek świadomy – mają na myśli, że jest normatywny, adekwatny, świadomy siebie. Jest to kategoria normatywności. Mówią: osoba sumienna – mają na myśli, że jest przyzwoity, uczciwy, odpowiedzialny, moralny. To jest kategoria wartości. Świadomość można kształcić, kształtować, ale sumienie - albo istnieje, albo nie. Osoba pozbawiona skrupułów, podobnie jak osoba nieodpowiedzialna, nie może być klientami praktycznego psychologa, ponieważ nie doświadcza wyrzutów sumienia i świadomości. Ale łatwo mogą stać się obiektem ideologicznej manipulacji. Osoba świadoma i sumienna ma wewnętrzną nawigację, wewnętrzny kompas, który pozwala jej nawigować. Przeciwnie, osoba sumienna, która doświadcza cierpień moralnych, a także osoba sumienna, która doświadcza dyskomfortu dysonansu poznawczego lub cierpi na przykład na niekonsekwencję. , który rozumie, że nie da się zmienić sytuacji lub gdy jest zmuszony do naruszenia pewnych norm, potrzebuje pomocy psychologicznej ze względu na zdolność do refleksji. Jednym z kluczowych zagadnień pomocy psychologicznej jest wybór odpowiedniej orientacji interakcji psychotechnicznej. Specyfika wyrzutów sumienia: poczucie winy, potrzeba spowiedzi, pokuta, pokuta, potrzeba wolności i wzięcie za nią odpowiedzialności, przebaczenie, poczucie obowiązku moralnego, zraniony honor, depresja w konsekwencji utraty sensu życia , utrata wartości. Problem wyboru moralnego to służenie dobru lub złu. Specyfika udręki świadomości: poczucie urazy, potrzeba zemsty, przywrócenie praw, przywrócenie sprawiedliwości, ukaranie winnych. Depresja jako utrata normatywnego sensu istnienia. Sprzeciw wobec prawa lub nadmierna formalizacja, biurokracja. Osoba świadoma jest sytuacyjna, kieruje się zasadami celowości, sukcesu, korzyści, adaptacji i minimalizacji ryzyka straty. Dlatego istotą pomocy psychologicznej osobie przytomnej jest pomóc mu przetrwać tę sytuację, wyjść z niej przy minimalnych stratach, zaadaptować się, a w skrajnych przypadkach zaakceptować sytuację. Osoba sumienna jest skazana na działanie według norm, jest zależna od norm, opinii innych... Osoba sumienna może przebywać w ciasnych warunkach, zewnętrznie może być związana sytuacją, ale wewnętrznie jest wolna, supra -sytuacyjny, ponadprzyziemny, transcendentalny. Miejscem jego istnienia nie jest sytuacja, ale życie, los, cel. Stąd też inne zadania pomocy psychologicznej, jeśli człowiek jej potrzebuje: pomoc w wyborze i utwierdzeniu jedynego sensu istnienia, któremu wierność odkupi całe jego cierpienie. Lub pomóc w odmowie wyboru (poddaniu się) i poszukiwaniu kompromisu w zakresie wartości normatywnych. Teraz zasada wyboru orientacji psychotechnicznej staje się jasna. Wszystko, co dotyczy sytuacji i udręki świadomości, wymaga orientacji behawioralnej, poznawczej, gestaltowej i humanistycznej. Wszystko, co dotyczy kwestii wysiłku moralnego, wyboru, walki dobra ze złem, sensu życia, wymaga podejścia egzystencjalnego. Bondarenko